Ζωή στα βάθη των ωκεανών - Επιστημονική μελέτη αποκάλυψε νέα είδη εκεί όπου παλαιότερα θεωρείτο έρημος

Από Α. Ρ., Reuters και εφημερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Eνας υπέροχος κόσμος ζει, κινείται και πολλαπλασιάζεται μακριά από τα ανθρώπινα μάτια, στα μεγάλα βάθη των ωκεανών, δηλαδή, από διακόσια έως πέντε χιλιάδες μέτρα κάτω από την επιφάνεια των υδάτων. Αυτόν ακριβώς τον «θαυμαστό καινούργιο κόσμο» ανακάλυψε διεθνής επιστημονική ομάδα μετά από έρευνα δέκα ετών.
Τη μελέτη, που αποκαλύπτει πολλά νέα είδη, πραγματοποιούν δύο χιλιάδες επιστήμονες από 80 κράτη, οι οποίοι συμμετέχουν στην πρώτη παγκόσμια καταγραφή θαλάσσιων ειδών. Το πρόγραμμα θα ολοκληρωθεί τον Οκτώβριο του 2010.
Κάνοντας χρήση των μέσων που παρέχει η σύγχρονη τεχνολογία, όπως είναι, παραδείγματος χάρη, οι υποβρύχιες κινηματογραφικές μηχανές λήψης, που μπορούν να φτάσουν σε μεγάλο βάθος και οι συσκευές σόναρ, οι ερευνητές από το 2000 έως σήμερα έχουν καταγράψει 17.650 θαλάσσια είδη κάθε μορφής και τύπου από καβούρια έως γαρίδες και σκώληκες, τα οποία επιβιώνουν σε βάθη μεγαλύτερα των διακοσίων μέτρων. Αξίζει να σημειωθεί ότι έπειτα από αυτό το όριο δεν υπάρχει ηλιακό φως.
Στην πλειονότητά τους τα είδη στα μεγάλα θαλάσσια βάθη ζουν τρώγοντας περιττώματα ειδών που ζουν σε μικρότερο βάθος. Ορισμένα καταναλώνουν αποκλειστικά και μόνο βακτήρια τα οποία αποσυνθέτουν πετρέλαιο, θείο και μεθάνιο, ή τρέφονται με τα οστά των νεκρών φαλαινών.
Ο Εντουαρντ Βάντεν Μπέργκε, διευθυντής του Ωκεανογραφικού Βιογεωγραφικού Συστήματος Πληροφοριών (OBIS), που διαχειρίζεται τα στοιχεία που συλλέγονται, επισημαίνει ότι ο αριθμός των οργανισμών που ζουν στα μεγάλα βάθη είναι πολύ μικρός συγκριτικά με το πλήθος των ειδών που ζουν κοντύτερα στην επιφάνεια. Και πάλι, όμως, δεν είναι αμελητέος. Οι ερευνητές του ΟΒΙS κατέγραψαν 5.722 είδη, τα οποία ζουν σε βάθος μεγαλύτερο των χιλίων μέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας.
Τουλάχιστον 344 ερευνητές από 34 κράτη έχουν αφιερωθεί στη μελέτη των ειδών που ζουν σε μεγάλα βάθη. Με την προσπάθειά τους θα καταφέρουν να ρίξουν άπλετο φως σε αυτόν τον μαγικό κόσμο και τις συνήθειες του, που μέχρι πρόσφατα παρέμενε εντελώς άγνωστος.
Ανάμεσα στα πιο παράξενα είδη που εντοπίστηκαν για πρώτη φορά – σε βάθος δύο έως δυόμισι χιλιάδων μέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας– είναι ένα επίμηκες πορτοκαλί ον, αλλά και ένα πρωτόγονο χταπόδι, το οποίο κινείται χάρη σε ένα πελώριο ζευγάρι πτερυγίων. Ακριβώς σε αυτά τα παράξενα πτερύγια οφείλεται και το όνομα «Ντάμπο» που έδωσαν οι επιστήμονες. Το παράξενο χταπόδι ζει σε βάθη από χίλια έως τρεις χιλιάδες μέτρα. Το ζώο που εντόπισαν οι ερευνητές είχε μήκος δύο μέτρων και ζύγιζε έξι κιλά. Επίσης ανακαλύφθηκαν περισσότερα από 40 νέα είδη κοραλλιών και ολόκληροι κήποι από θαλάσσιες ανεμώνες.
«Πριν από μερικά χρόνια πιστεύαμε ότι τα βάθη των ωκεανών είναι μια ατελείωτη, συνεχής και ανιαρή έρημος. Και όμως, αυτοί οι ανεξερεύνητοι τόποι σφύζουν από ζωή. Πιστεύουμε ότι πρόκειται να βρούμε και άλλα πολλά και πολύ ενδιαφέροντα είδη», προσέθεσε η Τζέσι Οσιμπελ του Ιδρύματος Αλφρεντ Π. Σλόαν.
Οπως εξήγησε χαρακτηριστικά ο Ρόμπερτ Κάρνεϊ του Πανεπιστημίου της Λουιζιάνας, ο οποίος συμμετέχει στο πρόγραμμα καταγραφής των θαλασσίων ειδών σε όλο τον πλανήτη, είναι πολύ δύσκολο να κατανοήσει κανείς σε ποιους παράγοντες οφείλεται η τεράστια βιοποικιλότητα που παρατηρείται σε τόσο μεγάλα βάθη, όπου, μάλιστα, δεν αφθονεί η τροφή. «Αυτά τα μέρη του πλανήτη, τα βάθη των ωκεανών, πιστεύαμε ότι δεν θα είχαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, ότι θα είναι παντού ίδια. Κι όμως, είναι συστήματα πολύ περίπλοκα, που αξίζει να μελετηθούν ενδελεχώς».
Η αλήθεια, όμως, είναι ότι παρά την τιτάνια επιστημονική προσπάθεια, οι ερευνητές πιστεύουν ότι ακόμα και μετά την ολοκλήρωση του προγράμματος, οι ωκεανοί θα κρατήσουν μακριά από τον άνθρωπο τα μυστικά τους.

Παρ’ ολίγον γονίδιο λόγου στους χιμπατζήδες

Από την εφημερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ (Πέμπτη 12 Νοεμβρίου 2009).

Δύο μεταλλάξεις που παρατηρούνται σε ένα γονίδιο, κοινό σε ανθρώπους και χιμπατζήδες, ίσως αποτελούν την απάντηση στην ερώτηση γιατί ο άνθρωπος διαθέτει την ικανότητα του λόγου, ενώ τα μεγάλα πρωτεύοντα, όπως ο χιμπατζής, μπορούν να παράγουν μόνο κάποιους ήχους.
Τα αποτελέσματα της επιστημονικής έρευνας ίσως βοηθήσουν στην εξεύρεση νέων φαρμάκων για ανίατες έως σήμερα ασθένειες, που διαταράσσουν τον λόγο, όπως είναι η σχιζοφρένεια και ο αυτισμός. Πριν από δέκα χρόνια, οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι τα μέλη μιας οικογένειας έπασχαν από μια σπάνια κληρονομική διαταραχή του λόγου. Ολοι διέθεταν μια μετάλλαξη στο γονίδιο που ονομαζόταν FOXP2.
Οι ερευνητές διαπίστωσαν στη συνέχεια ότι ασθενείς που είχαν κάποια άλλη διαταραχή του λόγου, αναπτυξιακή δυσφασία, επίσης διέθεταν μεταλλάξεις στο ίδιο γονίδιο. Βιολόγοι που μελετούσαν το γονίδιο FOXP2 στον χιμπατζή, τον πλησιέστερο από εξελικτικής απόψεως συγγενή του ανθρώπου, διαπίστωσαν ότι μόνο δύο από τα εκατοντάδες αμινοξέα της πρωτεΐνης που παράγεται από το γονίδιο διέφεραν στα δύο είδη.
Θα μπορούσε αυτή η μικρή γενετική ποικιλομορφία να είναι το κλειδί που επιτρέπει στον άνθρωπο να αναπτύξει την ικανότητα του λόγου, σε αντίθεση με όλα τα υπόλοιπα ζώα. Κάποιοι ειδικοί υπέδειξαν ότι το συγκεκριμένο ζευγάρι αμινοξέων αποτελούσε απόδειξη της ταχείας εξέλιξης του ανθρώπου, και σε αυτό ακριβώς οφειλόταν η ικανότητα του λόγου.
Αλλοι, αντιθέτως, υποστήριξαν ότι τα αμινοξέα αυτά δεν είχαν καμιά σχέση με την ικανότητά μας να μιλάμε. Ο καθηγητής Ντάνιελ Γκέσγουιντ του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια σχεδίασε και πραγματοποίησε τα πρώτα πειράματα σύγκρισης του FOXP2 που διέθεταν οι χιμπατζήδες με την εξελιγμένη ποικίλη μορφή που διαθέτουν οι άνθρωποι. Τα εργαστηριακά τεστ επικεντρώθηκαν στη γενετική έκφραση, τη διαδικασία κατά την οποία ένα γονίδιο του γενετικού μας κώδικα ευθύνεται για την παραγωγή ορισμένων πρωτεϊνών.
Επίσης, οι ερευνητές μελέτησαν το ενδεχόμενο το FΟΧP2 να διαθέτει την ικανότητα να ενεργοποιεί ή απενεργοποιεί άλλα γονίδια. «Διαπιστώσαμε ότι το FOXP2 δρα κατά τρόπο, ώστε ορισμένα γονίδια να δραστηριοποιούνται διαφορετικά στον άνθρωπο από ό,τι στον χιμπατζή» εξηγεί ο Γκέσγουιντ.
Στον άνθρωπο, το γονίδιο πυροδοτεί μεταβολές στις περιοχές του φλοιού του εγκεφάλου που ελέγχουν τις ανώτερες διανοητικές λειτουργίες και τη γλώσσα, ενώ, παραδόξως, επηρέαζε και ένα άλλο τμήμα του εγκεφάλου που ελέγχει τις γνωσιακές διαδικασίες και τον συντονισμό των κινήσεων. «Πιστεύουμε ότι το FOXΡ2 (στον άνθρωπο) ελέγχει και τους μηχανισμούς της εκφοράς λόγου σε όλα τα επίπεδα», εξήγησε ο Γκέσγουιντ.