Ζωή στα βάθη των ωκεανών - Επιστημονική μελέτη αποκάλυψε νέα είδη εκεί όπου παλαιότερα θεωρείτο έρημος

Από Α. Ρ., Reuters και εφημερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Eνας υπέροχος κόσμος ζει, κινείται και πολλαπλασιάζεται μακριά από τα ανθρώπινα μάτια, στα μεγάλα βάθη των ωκεανών, δηλαδή, από διακόσια έως πέντε χιλιάδες μέτρα κάτω από την επιφάνεια των υδάτων. Αυτόν ακριβώς τον «θαυμαστό καινούργιο κόσμο» ανακάλυψε διεθνής επιστημονική ομάδα μετά από έρευνα δέκα ετών.
Τη μελέτη, που αποκαλύπτει πολλά νέα είδη, πραγματοποιούν δύο χιλιάδες επιστήμονες από 80 κράτη, οι οποίοι συμμετέχουν στην πρώτη παγκόσμια καταγραφή θαλάσσιων ειδών. Το πρόγραμμα θα ολοκληρωθεί τον Οκτώβριο του 2010.
Κάνοντας χρήση των μέσων που παρέχει η σύγχρονη τεχνολογία, όπως είναι, παραδείγματος χάρη, οι υποβρύχιες κινηματογραφικές μηχανές λήψης, που μπορούν να φτάσουν σε μεγάλο βάθος και οι συσκευές σόναρ, οι ερευνητές από το 2000 έως σήμερα έχουν καταγράψει 17.650 θαλάσσια είδη κάθε μορφής και τύπου από καβούρια έως γαρίδες και σκώληκες, τα οποία επιβιώνουν σε βάθη μεγαλύτερα των διακοσίων μέτρων. Αξίζει να σημειωθεί ότι έπειτα από αυτό το όριο δεν υπάρχει ηλιακό φως.
Στην πλειονότητά τους τα είδη στα μεγάλα θαλάσσια βάθη ζουν τρώγοντας περιττώματα ειδών που ζουν σε μικρότερο βάθος. Ορισμένα καταναλώνουν αποκλειστικά και μόνο βακτήρια τα οποία αποσυνθέτουν πετρέλαιο, θείο και μεθάνιο, ή τρέφονται με τα οστά των νεκρών φαλαινών.
Ο Εντουαρντ Βάντεν Μπέργκε, διευθυντής του Ωκεανογραφικού Βιογεωγραφικού Συστήματος Πληροφοριών (OBIS), που διαχειρίζεται τα στοιχεία που συλλέγονται, επισημαίνει ότι ο αριθμός των οργανισμών που ζουν στα μεγάλα βάθη είναι πολύ μικρός συγκριτικά με το πλήθος των ειδών που ζουν κοντύτερα στην επιφάνεια. Και πάλι, όμως, δεν είναι αμελητέος. Οι ερευνητές του ΟΒΙS κατέγραψαν 5.722 είδη, τα οποία ζουν σε βάθος μεγαλύτερο των χιλίων μέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας.
Τουλάχιστον 344 ερευνητές από 34 κράτη έχουν αφιερωθεί στη μελέτη των ειδών που ζουν σε μεγάλα βάθη. Με την προσπάθειά τους θα καταφέρουν να ρίξουν άπλετο φως σε αυτόν τον μαγικό κόσμο και τις συνήθειες του, που μέχρι πρόσφατα παρέμενε εντελώς άγνωστος.
Ανάμεσα στα πιο παράξενα είδη που εντοπίστηκαν για πρώτη φορά – σε βάθος δύο έως δυόμισι χιλιάδων μέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας– είναι ένα επίμηκες πορτοκαλί ον, αλλά και ένα πρωτόγονο χταπόδι, το οποίο κινείται χάρη σε ένα πελώριο ζευγάρι πτερυγίων. Ακριβώς σε αυτά τα παράξενα πτερύγια οφείλεται και το όνομα «Ντάμπο» που έδωσαν οι επιστήμονες. Το παράξενο χταπόδι ζει σε βάθη από χίλια έως τρεις χιλιάδες μέτρα. Το ζώο που εντόπισαν οι ερευνητές είχε μήκος δύο μέτρων και ζύγιζε έξι κιλά. Επίσης ανακαλύφθηκαν περισσότερα από 40 νέα είδη κοραλλιών και ολόκληροι κήποι από θαλάσσιες ανεμώνες.
«Πριν από μερικά χρόνια πιστεύαμε ότι τα βάθη των ωκεανών είναι μια ατελείωτη, συνεχής και ανιαρή έρημος. Και όμως, αυτοί οι ανεξερεύνητοι τόποι σφύζουν από ζωή. Πιστεύουμε ότι πρόκειται να βρούμε και άλλα πολλά και πολύ ενδιαφέροντα είδη», προσέθεσε η Τζέσι Οσιμπελ του Ιδρύματος Αλφρεντ Π. Σλόαν.
Οπως εξήγησε χαρακτηριστικά ο Ρόμπερτ Κάρνεϊ του Πανεπιστημίου της Λουιζιάνας, ο οποίος συμμετέχει στο πρόγραμμα καταγραφής των θαλασσίων ειδών σε όλο τον πλανήτη, είναι πολύ δύσκολο να κατανοήσει κανείς σε ποιους παράγοντες οφείλεται η τεράστια βιοποικιλότητα που παρατηρείται σε τόσο μεγάλα βάθη, όπου, μάλιστα, δεν αφθονεί η τροφή. «Αυτά τα μέρη του πλανήτη, τα βάθη των ωκεανών, πιστεύαμε ότι δεν θα είχαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, ότι θα είναι παντού ίδια. Κι όμως, είναι συστήματα πολύ περίπλοκα, που αξίζει να μελετηθούν ενδελεχώς».
Η αλήθεια, όμως, είναι ότι παρά την τιτάνια επιστημονική προσπάθεια, οι ερευνητές πιστεύουν ότι ακόμα και μετά την ολοκλήρωση του προγράμματος, οι ωκεανοί θα κρατήσουν μακριά από τον άνθρωπο τα μυστικά τους.

Παρ’ ολίγον γονίδιο λόγου στους χιμπατζήδες

Από την εφημερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ (Πέμπτη 12 Νοεμβρίου 2009).

Δύο μεταλλάξεις που παρατηρούνται σε ένα γονίδιο, κοινό σε ανθρώπους και χιμπατζήδες, ίσως αποτελούν την απάντηση στην ερώτηση γιατί ο άνθρωπος διαθέτει την ικανότητα του λόγου, ενώ τα μεγάλα πρωτεύοντα, όπως ο χιμπατζής, μπορούν να παράγουν μόνο κάποιους ήχους.
Τα αποτελέσματα της επιστημονικής έρευνας ίσως βοηθήσουν στην εξεύρεση νέων φαρμάκων για ανίατες έως σήμερα ασθένειες, που διαταράσσουν τον λόγο, όπως είναι η σχιζοφρένεια και ο αυτισμός. Πριν από δέκα χρόνια, οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι τα μέλη μιας οικογένειας έπασχαν από μια σπάνια κληρονομική διαταραχή του λόγου. Ολοι διέθεταν μια μετάλλαξη στο γονίδιο που ονομαζόταν FOXP2.
Οι ερευνητές διαπίστωσαν στη συνέχεια ότι ασθενείς που είχαν κάποια άλλη διαταραχή του λόγου, αναπτυξιακή δυσφασία, επίσης διέθεταν μεταλλάξεις στο ίδιο γονίδιο. Βιολόγοι που μελετούσαν το γονίδιο FOXP2 στον χιμπατζή, τον πλησιέστερο από εξελικτικής απόψεως συγγενή του ανθρώπου, διαπίστωσαν ότι μόνο δύο από τα εκατοντάδες αμινοξέα της πρωτεΐνης που παράγεται από το γονίδιο διέφεραν στα δύο είδη.
Θα μπορούσε αυτή η μικρή γενετική ποικιλομορφία να είναι το κλειδί που επιτρέπει στον άνθρωπο να αναπτύξει την ικανότητα του λόγου, σε αντίθεση με όλα τα υπόλοιπα ζώα. Κάποιοι ειδικοί υπέδειξαν ότι το συγκεκριμένο ζευγάρι αμινοξέων αποτελούσε απόδειξη της ταχείας εξέλιξης του ανθρώπου, και σε αυτό ακριβώς οφειλόταν η ικανότητα του λόγου.
Αλλοι, αντιθέτως, υποστήριξαν ότι τα αμινοξέα αυτά δεν είχαν καμιά σχέση με την ικανότητά μας να μιλάμε. Ο καθηγητής Ντάνιελ Γκέσγουιντ του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια σχεδίασε και πραγματοποίησε τα πρώτα πειράματα σύγκρισης του FOXP2 που διέθεταν οι χιμπατζήδες με την εξελιγμένη ποικίλη μορφή που διαθέτουν οι άνθρωποι. Τα εργαστηριακά τεστ επικεντρώθηκαν στη γενετική έκφραση, τη διαδικασία κατά την οποία ένα γονίδιο του γενετικού μας κώδικα ευθύνεται για την παραγωγή ορισμένων πρωτεϊνών.
Επίσης, οι ερευνητές μελέτησαν το ενδεχόμενο το FΟΧP2 να διαθέτει την ικανότητα να ενεργοποιεί ή απενεργοποιεί άλλα γονίδια. «Διαπιστώσαμε ότι το FOXP2 δρα κατά τρόπο, ώστε ορισμένα γονίδια να δραστηριοποιούνται διαφορετικά στον άνθρωπο από ό,τι στον χιμπατζή» εξηγεί ο Γκέσγουιντ.
Στον άνθρωπο, το γονίδιο πυροδοτεί μεταβολές στις περιοχές του φλοιού του εγκεφάλου που ελέγχουν τις ανώτερες διανοητικές λειτουργίες και τη γλώσσα, ενώ, παραδόξως, επηρέαζε και ένα άλλο τμήμα του εγκεφάλου που ελέγχει τις γνωσιακές διαδικασίες και τον συντονισμό των κινήσεων. «Πιστεύουμε ότι το FOXΡ2 (στον άνθρωπο) ελέγχει και τους μηχανισμούς της εκφοράς λόγου σε όλα τα επίπεδα», εξήγησε ο Γκέσγουιντ.

Mετανάστες οι πρώτοι αγρότες στην Ευρώπη (Πριν από 7.500 χρόνια έφεραν φυτά και εξημερωμένα ζώα)

Οι πρώτοι γεωργοί που καλλιέργησαν την ευρωπαϊκή γη πριν από χιλιάδες χρόνια δεν είναι απόγονοι των θηρευτών συλλεκτών τροφής που ζούσαν στην ίδια περιοχή κατά την Εποχή του Λίθου, κάτι που πίστευαν μέχρι πρόσφατα οι παλαιοντολόγοι. Αντιθέτως, αυτοί οι πρώτοι γεωργοί πρέπει να μετανάστευσαν από μακριά και να εποίκισαν μεγάλες περιοχές της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης πριν από 7.500 χρόνια φέρνοντας μαζί τους εξημερωμένα ζώα και φυτά.

Στο παραπάνω συμπέρασμα κατέληξαν ερευνητές του πανεπιστημίου του Μάινζ της Γερμανίας, οι οποίοι ανέλυσαν το μιτοχονδριακό DNA που συνέλεξαν από τα οστά που ανήκαν στους πρώτους γεωργούς και τους γεωργούς καλλιεργητές.

Οπως διαπίστωσαν οι επιστήμονες, μάλιστα, οι δύο ομάδες δεν είχαν καμιά γενετική σχέση μεταξύ τους, ενώ οι τύποι μιτοχονδριακού DNA που συνελέγησαν από τους συλλέκτες τροφής, τουλάχιστον κατά 82%, σπανίζουν σήμερα και δεν απαντώνται συχνά ούτε στους λαούς που ζουν στην κεντρική Ευρώπη. Οι Γερμανοί ερευνητές σε συνεργασία με συναδέλφους τους από το University College London και το πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ μετά τη γενετική ανάλυση του μιτοχονδριακού DNA διαπίστωσαν ότι οι σύγχρονοι Ευρωπαίοι δεν είναι απόγονοι αποκλειστικά της μιας ή της άλλης ομάδας. Κατά πάσα πιθανότητα αποτελούν «προϊόντα» ανάμειξης πολλών διαφορετικών ομάδων. Η γενετική τους προέλευση μένει να αποκρυπτογραφηθεί.

Ο πρώτος άνθρωπος, σύμφωνα με τους ειδικούς, πρέπει να έφτασε στην Ευρώπη πριν από 45 χιλιάδες χρόνια. Εκτόπισε και αντικατέστησε τον Νεάντερταλ, αλλά τα πράγματα δεν ήταν και τόσο εύκολα. Οι κυνηγοί συλλέκτες τροφής επιβίωσαν μεγάλων μεταβολών των κλιματικών συνθηκών, όπως ήταν και η τελευταία περίοδος των παγετώνων. Μετά το πέρας της εποχής των πάγων, πριν από έντεκα χιλιάδες χρόνια, το κυνήγι και η συλλογή τροφής, ως τρόπος ζωής, επιβίωσε περίπου τρεις χιλιάδες χρόνια, αλλά τελικά εξαφανίστηκε ολοκληρωτικά, ενώ κέρδισε όλο και περισσότερο έδαφος η αγροκτηνοτροφία.

Το ερώτημα που απασχολούσε επί χρόνια την επιστημονική κοινότητα ήταν κατά πόσο αυτή η μεταβολή του τρόπου ζωής είχε, στην ουσία, εισαχθεί στην Ευρώπη από κάποιο νεόφερτο λαό που την είχε εποικήσει ή απλά οφειλόταν στην ανάπτυξη και διάδοση της γεωργίας χωρίς να προϋποθέτει μετακινήσεις πληθυσμών. «Η ανάλυση που κάναμε μέχρι σήμερα δείχνει ότι οι πρώτοι γεωργοί της Ευρώπης δεν ήταν απόγονοι των θηρευτών - συλλεκτών τροφής» εξηγεί ο καθηγητής Γιόαχιμ Μπέργκερ. «Καθώς οι συλλέκτες τροφής βρίσκονταν ήδη στην Ευρώπη, οι γεωργοί πρέπει να μετακινήθηκαν από άλλες περιοχές και απλώς να εγκαταστάθηκαν εδώ».

Η τελευταία μελέτη θεωρεί τη Λεκάνη των Καρπαθίων κοιτίδα των πρώτων γεωργών της κεντρικής Ευρώπης. «Οπως φαίνεται οι πρώτοι αγρότες πρέπει να μετακινήθηκαν από την περιοχή που σήμερα καταλαμβάνει η Ουγγαρία, πριν από 7.500 χιλιάδες χρόνια, στην κεντρική Ευρώπη, χωρίς ωστόσο να αναμειχθούν με τους κυνηγούς και συλλέκτες τροφής που ζούσαν σε αυτή την περιοχή» αναφέρουν στη μελέτη τους οι επιστήμονες.

Τέλος, η νέα μελέτη απλά επιβεβαιώνει τη θεωρία που διατύπωσε η ομάδα του καθηγητή Μπέργκερ το 2005, σύμφωνα με την οποία οι πρώτοι αγρότες δεν ήταν απευθείας πρόγονοι των σύγχρονων Eυρωπαίων.

Η γένεση και η εξέλιξη του Σύμπαντος

Του Μανωλη Πλειωνη (Από την εφημερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Σάββατο 27 Ιουνίου 2009)

H σύγχρονη επιστήμη θεωρεί ότι το κοσμολογικό μοντέλο που πιο ορθά ανταποκρίνεται στη φυσική πραγματικότητα είναι αυτό της «Μεγάλης Εκρηξης». Το μοντέλο αυτό υποστηρίζει ότι το Σύμπαν είναι δυναμικά εξελισσόμενο και «γεννήθηκε» με μία έκρηξη από μία αρχική κατάσταση υψηλότατης πυκνότητας και θερμοκρασίας, η οποία δημιούργησε τον ίδιο τον χώρο και τον χρόνο. Σήμερα η επιστήμη δεν θεωρεί αναγκαία την ύπαρξη, χρονικά προσδιορισμένης, γέννησης του Σύμπαντος, μιας και στο αρχέγονο Σύμπαν η έννοια του χρόνου δεν είναι καλώς ορισμένη. Πιθανώς λοιπόν να προϋπήρχε το Σύμπαν και πριν από την αρχή της διαστολής του, σε μια «εν δυνάμει» κατάσταση.
Καθώς το Σύμπαν διαστέλλεται και ψύχεται με την πάροδο του χρόνου, συντίθενται τα δομικά συστατικά της ύλης, τα πρωτόνια, τα νετρόνια, τα ηλεκτρόνια, αλλά και τα νετρίνα. Στις αρχικές υψηλές θερμοκρασίες και έως ότου το Σύμπαν να ψυχθεί, η αρχική θερμική ακτινοβολία είναι συζευγμένη με την ύλη λόγω των ελεύθερων ηλεκτρονίων που δρούν σαν ανακλαστήρες της ακτινοβολίας. Μόλις η θερμοκρασία πέσει και τα ηλεκτρόνια ενωθούν με τους ατομικούς πυρήνες, η ακτινοβολία απελευθερώνεται και ξεκινάει το αέναο ταξίδι της στο Σύμπαν, για να φτάσει στους δορυφορικούς ανιχνευτές μας ως το υπόβαθρο ακτινοβολίας μικροκυμάτων.

Επίδραση της βαρύτητας
Ταυτόχρονα και κάτω από την επίδραση της βαρύτητας, οι αρχικά μικρές διαταραχές στην πυκνότητα της βαρυονικής ύλης (που είναι η γνωστή μας ύλη, αποτελούμενη από πρωτόνια και νετρόνια) αρχίζουν να μεγαλώνουν, επιρεασμένες από τις ήδη υπάρχουσες διαταραχές στη «σκοτεινή» ύλη, που ξεκίνησαν να μεγαλώνουν πολύ νωρίτερα και εν τέλει δημιουργούν τις γνωστές δομές τους Σύμπαντος, τα άστρα, τους γαλαξίες, τα κβάζαρ, τις ομάδες και τα σμήνη γαλαξιών.
Τα κύρια παρατηρησιακά δεδομένα που υποστηρίζουν την ορθότητα του γενικού πλαισίου της Θεωρίας της «Μεγάλης Εκρηξης» και που δεν ερμηνεύονται στο σύνολό τους από καμία άλλη θεωρία, ούτε φυσικά από κυκλοφορούσες θρησκευτικού ή πολιτικού περιεχομένου ιδεοληψίες που αρνούνται τα φαινόμενα στο όνομα καθαρά φιλοσοφικών αντιρρήσεων, είναι: η διαστολή του Σύμπαντος, η ύπαρξη του υπόβαθρου ακτινοβολίας μικροκυμάτων) και η γένεση και τα ποσοστά των ελαφρών χημικών στοιχείων (βασικά του υδρογόνου, του ηλίου και του λιθίου).

Το ποσό υλο-ενέργειας
Επιπλέον, έχει βρεθεί ότι η εξέλιξη του Σύμπαντος εξαρτάται από το συνολικό ποσό της υλο-ενέργειας που περιέχει. Εάν περιέχει μικρό ποσό υλο-ενέργειας σημαίνει ότι το Σύμπαν θα διαστέλλεται επ’ άπειρον («Ανοικτό» Σύμπαν), διότι η ιδιο-βαρύτητά του δεν είναι αρκετά ισχυρή για να σταματήσει την αρχική διαστολή. Εάν περιέχει μεγάλο ποσό υλο-ενέργειας, τότε το Σύμπαν θα αρχίσει να συστέλλεται, έως ότου συνθλιβεί («Κλειστό» Σύμπαν).
Τέλος, υπάρχει η περίπτωση του κρίσιμου ποσού υλο-ενέργειας, που είναι το σύνορο μεταξύ των δύο παραπάνω περιπτώσεων. Σε αυτήν την περίπτωση όμως, το πώς διαστέλλεται το Σύμπαν εξαρτάται και από το είδος της υλο-ενέργειας που περιέχει. Π. χ., μπορεί το συνολικό ποσό της ύλης (σκοτεινής και βαρυονικής) στο Σύμπαν να έχει την κρίσιμη τιμή, οπότε το Σύμπαν θα συνεχίσει να διαστέλλεται με επιβραδυνόμενο σταθερό ρυθμό. Μπορεί όμως στη δυναμική του Σύμπαντος να συνεισφέρει και η λεγόμενη «σκοτεινή» ενέργεια (μια άγνωστης μορφής ενέργεια), στην οποία περίπτωση το συνολικό ποσό της ύλης είναι μικρότερο από την κρίσιμη τιμή αλλά συμπληρώνεται από τη «σκοτεινή ενέργεια» οπότε έπειτα από κάποιο χρόνο, τις ελκτικές δυνάμεις της συμπαντικής ιδιο-βαρύτητας τις υπερνικά η «σκοτεινή ενέργεια». Δρώντας σαν «αντι-βαρύτητα» αντιστρέφει την αρχική επιβράδυνση της διαστολής σε επιτάχυνση και έτσι το Σύμπαν συνεχίζει να διαστέλλεται αλλά με επιταχυνόμενο ρυθμό.
Mε την ανάλυση παρατηρήσεων υπερκαινοφανών αστέρων βρέθηκε ότι το Σύμπαν διαστέλλεται με επιταχυνόμενο ρυθμό, που όπως προαναφέραμε συνεπάγεται την ύπαρξη της «σκοτεινής ενέργειας». Αυτά τα συμπεράσματα αντιστοιχούν σε σεισμό 10 Ρίχτερ στους κόλπους των κοσμολόγων.

Ας συμφιλιωθούμε με τον Δαρβίνο και τη φύση μας

Από τον Ελευθέριο Ζούρο (ομότιμο καθηγητή Εξελικτικής Βιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης και αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών) στην εφημερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ.

Η διπλή επέτειος για τον Δαρβίνο (200 χρόνια από τη γέννησή του, 150 από τη δημοσίευση της Καταγωγής των Ειδών) γιορτάζεται σε όλο τον αναπτυγμένο κόσμο - και η Ελλάδα δεν αποτελεί εξαίρεση. Ο λόγος είναι ότι ο Δαρβίνος απομυθοποίησε τον άνθρωπο και ανέδειξε την αληθινή πηγή της ταπεινότητας που πρέπει να τον διακρίνει.

Η θεωρία της εξέλιξης είναι ένα σώμα γνώσης που υποστηρίζεται από τα δεδομένα όλων των φυσικών επιστημών. Εχει για τη βιολογία την ίδια ερμηνευτική ισχύ που η θεωρία της κβαντομηχανικής έχει για τη φυσική. Ομως, πρόσφατες δημοσκοπήσεις έδειξαν ότι στη χώρα μας το ποσοστό αποδοχής της είναι από τα χαμηλότερα, πιο ψηλά μόνο σε σύγκριση με τις ΗΠΑ και την Τουρκία. Το «γιατί» δεν βρίσκεται στην επιστημονική εγκυρότητα. Δεν καταλαβαίνουμε την κβαντομηχανική, όμως τη δεχόμαστε γιατί έχει γίνει πλήρως αποδεκτή από τους φυσικούς και βλέπουμε τις εφαρμογές της.

Η εξέλιξη είναι επίσης πλήρως αποδεκτή από τους βιολόγους και απολαμβάνουμε τις εφαρμογές της. Τα βακτήρια δεν παράγουν ινσουλίνη. Ομως η ινσουλίνη παράγεται σήμερα από ένα βακτήριο στο οποίο έχει εμφυτευθεί το γονίδιο της ινσουλίνης του ανθρώπου. Αυτό δεν θα ήταν δυνατό αν το βακτήριο και ο άνθρωπος δεν είχαν τον ίδιο μηχανισμό παραγωγής πρωτεϊνών από το DNA. O μηχανισμός είναι ίδιος, γιατί τα δύο είδη έχουν κοινή καταγωγή. Η κοινή καταγωγή και η εξέλιξη δισεκατομμυρίων ετών εξηγούν γιατί ο άνθρωπος διαφέρει τόσο πολύ από το βακτήριο ενώ βιοχημικά είναι σχεδόν ίδιος.
Γιατί λοιπόν η δυσπιστία για τη θεωρία της εξέλιξης; Οχι για την ασυμφωνία με τα βιβλικά κείμενα - αυτό δεν ενοχλεί τις περισσότερες θρησκείες που έχουν δεχθεί τον νεοδαρβινισμό σιωπηρά ή επισήμως. Ο λόγος είναι ότι η θεωρία της εξέλιξης δεν απαιτεί μια υπερφυσική δύναμη για να εξηγήσει το φαινόμενο της ζωής. Η φυσική επιλογή, δρώντας πάνω στην γενετική διαφορετικότητα που προκύπτει από το τυχαίο και αναπόφευκτο λάθος του διπλασιασμού της γενετικής πληροφορίας, μπορεί με μικρά και συνεχή βήματα να συναρμολογήσει ολοένα και πιο σύνθετες μορφές.

Το αποτέλεσμα είναι αξιοθαύμαστο, όμως δεν είναι θαύμα. Πρώτον, γιατί είναι εξηγήσιμο και, δεύτερον, γιατί πολύ απέχει από το να είναι τέλειο. Ολοι οι οργανισμοί έχουν ατέλειες και αυτό δεν το περιμένουμε από έναν αλάθητο σχεδιαστή. Γι’ αυτό και η θεωρία του ευφυούς σχεδιασμού είναι απαξιωτική για τον σχεδιαστή που υπονοεί. Αν δεν υπάρχει σχέδιο, δεν υπάρχει σκοπός. Τελεολογία είναι το να βλέπουμε σκοπό πίσω από κάθε τρεμούλιασμα κάθε φύλλου κάθε δένδρου. Η επιστήμη μάς απάλλαξε από την τελεολογία, τουλάχιστον για τα φαινόμενα του άβιου κόσμου. Δεν χρειαζόμαστε πια έναν Δία για να ερμηνεύσουμε τον κεραυνό. Δεν ισχύει το ίδιο για τον έμβιο κόσμο, γιατί είμαστε και εμείς μέρος του και απαιτούμε σκοπό για τον εαυτό μας. Ομως, δεν μπορούμε να έχουμε άλλες ερμηνευτικές αρχές για τη φυσική και άλλες για τη βιολογία. Ας δεχθούμε λοιπόν την εξέλιξη, αφού χωρίς εξέλιξη η βιολογία είναι αδιανόητη, όσο και αν πάει ενάντια στα ένστικτα και τις επιθυμίες μας, και ας πάψουμε να φωνασκούμε κατά του Δαρβίνου παίζοντας τον ρόλο αυτών που πριν από 400 χρόνια φωνασκούσαν κατά του Γαλιλαίου.

Εξέλιξη και αθεΐα
Oύτε ισχύει ο ισχυρισμός ότι η αποδοχή της θεωρίας της εξέλιξης οδηγεί στην αθεΐα και η αθεΐα στην κατάλυση της ηθικής. Ο Δαρβίνος ήταν αγνωστικιστής, ο Θεοδόσιος Ντομπζάνσκι, κορυφαίος εξελικτικός του 20ού αιώνα, δεχόταν την ύπαρξη Θεού, ενώ ο Φράνσις Κρικ, ο συν-ανακαλυπτής της δομής του DNA, ήταν άθεος. Τρεις υπηρέτες της εξέλιξης με διαφορετικές απαντήσεις στο περί Θεού ερώτημα. Οσο για το ότι η αθεΐα οδηγεί στην ανηθικότητα, ισχύει μόνο γι’ αυτούς που εκλαμβάνουν την ηθική όχι ως ελεύθερη επιλογή αλλά ως δογματική επιταγή. Δεν μπορούμε να ισχυρισθούμε σήμερα ότι η ηθικότητα ενός ατόμου είναι συνάρτηση της θρησκευτικότητάς του ούτε ότι οι θεοκρατικές κοινωνίες είναι πιο ηθικές από τις εκκοσμικευμένες. Μάλιστα, οι κοινωνίες που αντιστρατεύονται τη θεωρία της εξέλιξης είναι συνήθως αυτές όπου εμφωλεύουν οι κοινωνικές διακρίσεις και ο φονταμενταλισμός.
Μπορούμε όμως να συμφωνήσουμε στο ότι η απληστία και ο φανατισμός αποτελούν ίσως τις δύο μεγαλύτερες πληγές της ανθρωπότητας, έναν ειδεχθή εγωκεντρισμό με δύο όψεις: τη βιολογική (απληστία) που απειλεί τη βιολογική τροφή μας, τον πλανήτη μας, και την κοινωνική (φανατισμός) που απειλεί την κοινωνική τροφή μας, την πολιτισμική μας διαφορετικότητα. Μέσα από τη θεωρία της εξέλιξης μπορούμε να δούμε ολοκάθαρα, πιο καθαρά από οποιοδήποτε άλλο πρίσμα, ποιες ήταν οι δυνάμεις που μας έφεραν στο σημείο που είμαστε, να τις κατανοήσουμε και να τις τιθασεύσουμε. Ας συμφιλιωθούμε, λοιπόν, με τον Δαρβίνο, ας συμφιλιωθούμε με τη φύση μας και τη Φύση.

H συναρπαστική «μετά θάνατον» ζωή των αστεριών

Αρθρο του Nικου Kυλαφη (καθηγητή Αστροφυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης) από την εφημερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ (Σάββατο 23 Μαίου 2009)

Οταν λέμε «ζωή» των αστεριών εννοούμε το στάδιο κατά το οποίο αυτά λάμπουν λόγω της ενέργειας που παράγουν με πυρηνική καύση. Ο Ηλιος, που είναι ένα τυπικό αστέρι, λάμπει ήδη για περίπου 5 δισεκατομμύρια χρόνια και θα λάμπει για περίπου άλλα τόσα. Με άλλα λόγια, έχει κάψει τα μισά περίπου πυρηνικά καύσιμά του. Οσο περίεργο κι αν ακούγεται, όσο πιο μεγάλο είναι ένα αστέρι, τόσο πιο σύντομη είναι η «ζωή του». Παρά το γεγονός ότι τα μεγάλα αστέρια έχουν πολύ περισσότερα πυρηνικά καύσιμα απ’ ό,τι τα μικρότερα, τα καίνε ταχύτερα κι έτσι ζουν λιγότερο χρόνο.

To αστρικό «πτώμα»
Το τέλος της ζωής των αστεριών εξαρτάται από τη μάζα τους. Αστέρια με μάζα περίπου σαν του Ηλίου ή λίγο μεγαλύτερα έχουν ένα σχετικά ήρεμο τέλος. Αφού πετάξουν τα εξωτερικά τους περιβλήματα, η κεντρική περιοχή τους συμπιέζεται από τη βαρύτητα και συμπυκνώνεται σε απίστευτο για την καθημερινή εμπειρία μας βαθμό. Σε ένα κυβικό εκατοστό υπάρχει μάζα ίση με έναν τόνο, δηλαδή ένα εκατομμύριο φορές πιο πυκνό από το νερό ή το ανθρώπινο σώμα. Το αστρικό αυτό «πτώμα», που έχει μάζα το πολύ 1,4 φορές τη μάζα του Ηλίου και έχει ακτίνα περίπου 100 φορές μικρότερη από το αρχικό αστέρι (έχει δηλαδή συρρικνωθεί στο μέγεθος της Γης) λέγεται λευκός νάνος.
Τα μεγαλύτερα αστέρια έχουν πιο επεισοδιακό τέλος. Εκρήγνυνται με τεράστια λάμψη (υπερκαινοφανείς ή supernova), διασκορπίζουν το μεγαλύτερο μέρος της μάζας τους και μόνο το κεντρικό μέρος τους μένει ως «πτώμα». Το «πτώμα» σ’ αυτή την περίπτωση εξαρτάται από τη μάζα του αστεριού. Αστέρια μεγάλα μεν, αλλά όχι υπερβολικά μεγάλα (ας πούμε από 5 ώς 15 φορές τη μάζα του Ηλίου) αφήνουν ως «πτώμα» ένα αδιανόητα πυκνό αντικείμενο. Σε ένα κυβικό εκατοστό χωρούν 100 εκατομμύρια τόνοι μάζας!! Το αντικείμενο αυτό, με μάζα 1 έως 3 φορές τη μάζα του Ηλίου, είναι μια σφαίρα με ακτίνα μόλις 10 χιλιομέτρων και λέγεται αστέρι νετρονίων. Λόγω της μεγάλης συμπύκνωσης, τα πρωτόνια συγχωνεύτηκαν με τα ηλεκτρόνια και μετατράπηκαν σε νετρόνια. Ετσι τα αστέρια νετρονίων είναι υπέρπυκνες μπάλες νετρονίων. Για να διαφύγει ένα σώμα από την επιφάνεια ενός αστεριού νετρονίων πρέπει να έχει ταχύτητα τουλάχιστον το μισό της ταχύτητας του φωτός.
Η έκρηξη ενός αστεριού πολύ μεγάλης μάζας αφήνει πίσω της ένα «πτώμα» πραγματικά εντυπωσιακό. Το «πτώμα» αυτό λέγεται μαύρη τρύπα, έχει μάζα μεγαλύτερη από 3 φορές τη μάζα του Ηλίου και ακτίνα μερικών χιλιομέτρων. Είναι τόσο μεγάλη η βαρυτική έλξη στην «επιφάνεια» (ορίζοντα γεγονότων) μιας μαύρης τρύπας, που όχι μόνο κανένα σώμα δεν μπορεί να διαφύγει από εκεί, αλλά ούτε το φως. Με άλλα λόγια, μια μαύρη τρύπα ρουφάει ό,τι πέφτει πάνω της και δεν αφήνει τίποτε να φύγει απ’ αυτή.

Πώς τα βλέπουμε
Είναι εύλογο επομένως το ερώτημα: αφού τα αστρικά «πτώματα» είναι «νεκρά», πώς τα βλέπουμε; Πώς ανιχνεύουμε την ύπαρξή τους; Η απάντηση είναι ότι η «μετά θάνατον ζωή» των αστεριών είναι πολύ πιο ενδιαφέρουσα από την κανονική ζωή τους. Ας δούμε πώς.
Τα περισσότερα αστέρια με μάζα σαν του Ηλίου ή μεγαλύτερη δημιουργούνται σε ζεύγη. Ο Ηλιος είναι η εξαίρεση σ’ αυτόν τον κανόνα. Στο ζεύγος λοιπόν αστεριών, και σύμφωνα με αυτά που είπαμε πριν, το μεγαλύτερο ζει λιγότερο και καταλήγει, ανάλογα με τη μάζα του, να γίνει λευκός νάνος, αστέρι νετρονίων ή μαύρη τρύπα. Το έτερον ήμισυ του ζεύγους συνεχίζει κανονικά τη ζωή του και τόσο το «ζωντανό αστέρι» όσο και το «πτώμα» περιστρέφονται το ένα γύρω από το άλλο. Καθώς το «ζωντανό» αστέρι χάνει μάζα από τα εξωτερικά στρώματά του, μέρος της πέφτει στο «πτώμα». Λόγω της μεγάλης ταχύτητας με την οποία πέφτει αυτή η μάζα και λόγω τριβών κατά την πτώση, η μάζα θερμαίνεται σε θερμοκρασίες που είναι μερικές δεκάδες εκατομμύρια βαθμούς. Αυτή η υψηλή θερμοκρασία έχει ως αποτέλεσμα την εκπομπή ακτίνων Χ, που τις ανιχνεύουμε με δορυφόρους που στέλνουμε στο διάστημα.
Η πρώτη ανίχνευση τέτοιων ακτίνων Χ έγινε τη δεκαετία του 1960 (ο Riccardo Giacconi πήρε το βραβείο Nobel γι’ αυτό το 2002) και έτσι άρχισε η λεγόμενη Αστρονομία ακτίνων Χ, δηλαδή η παρατήρηση και μελέτη αστρικών αντικειμένων με ακτίνες Χ. Η παρατήρηση τής «μετά θάνατον ζωής» των αστεριών έφθασε στις μέρες μας να είναι τουλάχιστον το ίδιο ενδιαφέρουσα όσο η ίδια η «ζωή τους». Τόσο στο Πανεπιστήμιο Κρήτης όσο και στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών αρκετοί επιστήμονες ασχολούνται ερευνητικά με τη «μετά θάνατον ζωή» των αστεριών.

Ζωή 300.000.000 χρόνια νωρίτερα απ’ ό,τι πιστεύαμε μέχρι σήμερα, εμφανίστηκε στη Γη, σύμφωνα με νέα μελέτη

Από την εφημερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ (21/05/2009)

Η ζωή στη Γη ίσως να εμφανίσθηκε πριν από 4,4 δισεκατομμύρια χρόνια, εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια νωρίτερα από ό,τι πιστεύαμε μέχρι σήμερα, σύμφωνα με νέα μελέτη που δημοσιεύεται στο σημερινό τεύχος της επιστημονικής επιθεώρησης Nature.

Μέχρι σήμερα, οι επιστήμονες εκτιμούσαν ότι καμία μορφή ζωής δεν θα μπορούσε να επιβιώσει του «Υστερου Βαρέος Βομβαρδισμού», της ομοβροντίας μετεωριτών που έπληξε τον νεαρό πλανήτη μας και διήρκεσε 100 εκατ. χρόνια, διανοίγοντας κρατήρες σε μέγεθος της Γαλλίας. Συνολικά, περισσότεροι από 200 τετράκις εκατομμύρια τόνοι διαστημικών έπεσαν στη Γη, σύμφωνα με τη νέα επιστημονική μελέτη. Η θερμότητα, που παρήχθη από τον αδυσώπητο αυτό βομβαρδισμό στάθηκε ικανή να λιώσει την επιφάνεια της Γης, καθιστώντας την ακατοίκητη ακόμη και για τις πλέον πρωτόγονες μορφές ζωής, που ακμάζουν σε πολύ υψηλές θερμοκρασίες.
Τα παραπάνω υποστήριζε μέχρι τώρα η επιστημονική κοινότητα, ενώ τους ισχυρισμούς αυτούς ενίσχυε το γεγονός ότι τα αρχαιότερα ίχνη ζωής που ανακαλύφθηκαν έως τώρα εμφανίσθηκαν λίγο χρόνο μετά τη λήξη του εξωγήινου βομβαρδισμού, πριν από 3,9 δισ. χρόνια.
Απολιθώματα αποκάλυψαν την ύπαρξη μικροσκοπικών μορφών ζωής, ηλικίας 3,5 δισ. ετών, ενώ γεωχημικές ενδείξεις μας επιτρέπουν να υποθέσουμε την ύπαρξη ακόμη πιο πρωτόγονων οργανισμών -κοινού προγόνου όλων των σύγχρονων έμβιων οργανισμών- 300 εκατ. χρόνια νωρίτερα.
Ο Στίβεν Μόιζις και ο Ολεγκ Αμπράμοφ του Πανεπιστημίου του Κολοράντο στις ΗΠΑ, όμως, υποστηρίζουν στη δημοσίευσή τους στο Nature ότι οι συνθήκες στη Γη την εποχή εκείνη δεν ήταν τόσο απάνθρωπες. Πολλές μορφές ζωής που θα μπορούσαν να έχουν εμφανισθεί νωρίτερα από τον «βομβαρδισμό», ίσως να επέζησαν και ύστερα από αυτόν.
Χρησιμοποιώντας μαθηματικά πρότυπα για να υπολογίσουν τη θερμότητα που προκλήθηκε από την πρόσκρουση των μετεωριτών στην επιφάνεια της Γης, οι δύο επιστήμονες εκτιμούν ότι το ποσοστό πλήρους καταστροφής του φλοιού της Γης δεν ξεπέρασε το 37% του συνόλου της επιφάνειας του πλανήτη και ότι μόλις 10% της επιφάνειας εμφάνισε θερμοκρασίες της τάξης των 500 βαθμών Κελσίου. Αν και η θερμοκρασία αυτή είναι ιδιαίτερα υψηλή, το μεγαλύτερο μέρος της Γης ήταν αρκετά ψυχρό, ώστε να φιλοξενεί οικογένειες μικροβίων, ικανών να αντέξουν σε θερμοκρασίες της τάξης των 110 βαθμών Κελσίου.
Ξεχωριστή επιστημονική έρευνα, που δημοσιεύθηκε την προηγούμενη εβδομάδα, έδειξε ότι σειρά χημικών αντιδράσεων στη νεαρή Γη μπορεί να δημιούργησαν το ριβονουκλεϊκό οξύ (RNA), τον «εξάδελφο» του DNA με μία και μόνη έλικα, βάση για κάθε μορφή ζωής.

Ισαάκ Νεύτων: Ο τελευταίος μάγος;

Από την εφημερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ (18-19 Απριλίου 2009)

Λέγεται πως όταν ο Ναπολέων παρατήρησε με κάποια έκπληξη στον Πιερ - Σιμόν Λαπλάς ότι δεν είδε πουθενά τον Θεό στο επιστημονικό του έργο, ο μεγάλος φυσικομαθηματικός του απάντησε: «Ο Θεός, εξοχότατε, θα ήταν περιττή παράμετρος στις εξισώσεις της θεωρίας μου». Ακριβής ή όχι, η μαρτυρία έχει ισχυρή συμβολική σημασία: Καθώς οι θετικές επιστήμες, από την ίδια τους τη φύση, δέχονται ότι υπάρχει μια αντικειμενική πραγματικότητα, που υπακούει στους δικούς της, κοσμικούς νόμους, οι λειτουργοί τους πολύ συχνά κλίνουν προς τον υλισμό, τον αγνωστικισμό, τον Θεό - Φύση του Σπινόζα ή, το πολύ- πολύ, τον Θεό - ωρολογοποιό του Ντεκάρτ. Εναν Θεό, ο οποίος, αφού έφτιαξε το Σύμπαν - ωρολογιακό μηχανισμό και το «κούρδισε», προικίζοντάς το με τους νόμους της αέναης ελέλιξής του, το άφησε στην (αυστηρά προκαθορισμένη) μοίρα του.
Τέκνο αυτής της παράδοσης είναι και ο ευρέως γνωστός, Βρετανός βιολόγος και συγγραφέας, Ρίτσαρντ Ντόκινς (Το Εγωιστικό Γονίδιο, Η περί Θεού Αυταπάτη κ.α.). Μαχητικά άθεος και υπερασπιστής του κοσμικού κράτους, ο Ντόκινς πρότεινε κάποτε, μεταξύ σοβαρού και αστείου, να αντικατασταθεί, στην πολυπολιτισμική Βρετανία, η γιορτή των Χριστουγέννων από τον εορτασμό των γενεθλίων του… Ισαάκ Νεύτωνα! Ο θεμελιωτής της σύγχρονης Φυσικής, ο οποίος γεννήθηκε, σύμφωνα με το Ιουλιανό ημερολόγιο που ίσχυε τότε, στις 25 Δεκεμβρίου του 1642, είναι κοινός ευεργέτης της ανθρωπότητας και προσφέρει, κατά τον Ντόνικς, μια καλή δικαιολογία για διακοπές στους πάντες.
Είναι αλήθεια ότι το έργο που άφησε πίσω του ο Νεύτων προκαλεί δέος με την πρωτοτυπία, το βάθος και το σχεδόν υπερφυσικό εύρος του: Μηχανική, Βαρύτητα, Οπτική, Θερμότητα, Διαφορικός Λογισμός, Αλγεβρα - είναι τα κυριότερα γνωστικά πεδία όπου άφησε ανεξίτηλο στίγμα, όπως γνωρίζουν σήμερα οι μαθητές του λυκείου. Αν ζητούσαμε όλους τους φυσικούς να διαλέξουν τον επιστήμονα που άσκησε τη μεγαλύτερη επιρροή ανά τους αιώνες, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι θα ψήφιζαν τον Νεύτωνα, πολύ μπροστά και από τον «ροκ σταρ» της σύγχρονης Φυσικής, τον Αϊνστάιν - όσο κι αν ο ίδιος ο Νεύτων, παρότι δεν φημιζόταν για τη σεμνότητά του, είπε κάποτε: «Αν μπόρεσα να δω μακριά, ήταν μόνο γιατί στηριζόμουν σε ώμους γιγάντων»!
Παρόλα αυτά, ο Νεύτων είναι βέβαιο ότι όχι μόνο δεν θα χειροκροτούσε, αλλά θα έφριττε με την πρόταση του Ντόκινς. Ο συγγραφέας του Principia ήταν πιστός Χριστιανός -ίσως «αιρετικός» με τα μέτρα της εποχής, αλλά πιστός- και μάλιστα έγραψε περισσότερες σελίδες θεολογικού, παρά επιστημονικού περιεχομένου (αν και δεν έμεινε στην Ιστορία για την ποιότητα των μεταφυσικών του αναζητήσεων και δεν δέχθηκε να κοινωνήσει στο κρεβάτι του θανάτου). «Η θεωρία μου εξηγεί τους νόμους της βαρύτητας, αλλά δεν εξηγεί ποιος θέσπισε αυτούς τους νόμους», έγραψε χαρακτηριστικά.
Αν κάτι ενσάρκωσε ο Νεύτων, αυτό ήταν η συμβατότητα μεταξύ θρησκείας και αγοράς. Από το 1699 μέχρι τον θάνατό του, το 1727, ήταν επικεφαλής του Βασιλικού Νομισματοκοπείου. Υπηρέτησε (με το αζημίωτο) τα οικονομικά της Βρετανίας, στέλνοντας στην αγχόνη ή στο διαμελισμό πολλούς παραχαράκτες χωρίς το παραμικρό έλεος. Προσεβλήθη κι αυτός από τη διαδεδομένη, εκείνη την εποχή, μανία των αλχημιστών, που πάσχιζαν να μετατρέψουν φτηνά μέταλλα σε χρυσό. Αποτέλεσμα ήταν, στο πτώμα αυτού του έξοχου επιστήμονα, να βρεθούν πολύ ισχυρές συγκεντρώσεις υδραργύρου. Κι ήταν γι’ αυτό που ο διάσημος οικονομολόγος Τζον Μέιναρντ Κέινς, είπε κάποτε: «Ο Νεύτων δεν ήταν ο πρώτος της εποχής του Λόγου, αλλά ο τελευταίος των μάγων»!

Η δημιουργία ενός αστεριού (Αμερικανικό πείραμα θα αξιοποιήσει την θερμοπυρηνική σύντηξη για την παραγωγή ενέργειας)

Το θέμα της παραγωγής Ενέργειας με την αξιοποίηση της θερμοπυρηνικής Σύντηξης είναι σίγουρο πως θα είναι στην πρώτη γραμμή της έρευνας και όχι μόνο, ήδη υπάρχει σε εξέλιξη το πρόγραμμα που θα υλοποιηθεί στην Γαλλία και θα αναφέρεται στο ίδιο αντικείμενο. Είναι καλό να το παρακολουθούμε για να γνωρίζουμε. (ΚΑΖ)

Από την εφημερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ (12 Απριλίου 2009)

Ηχεί σαν ιστορία επιστημονικής φαντασίας ή σαν την προσπάθεια του αντιπάλου του Τζέιμς Μποντ να κατακτήσει τον κόσμο. Στην πραγματικότητα, όμως, το σχέδιο για τη δημιουργία ενός αστέρα–μινιατούρα σε μικροσκοπική κάψουλα, που θα προκαλέσει μια μικρής έκτασης θερμοπυρηνική έκρηξη και θα ανοίξει νέους δρόμους για φτηνή, ασφαλή ανανεώσιμη ενέργεια, αποτελεί πνευματικό τέκνο της Εθνικής Υπηρεσίας Πυρηνικής Ασφάλειας της αμερικανικής κυβέρνησης, της οποίας αποστολή είναι η διατήρηση του πυρηνικού οπλοστασίου της χώρας.

Μετά την εξασφάλιση πιστοποιητικού από το υπουργείο Ενέργειας στα τέλη Μαρτίου, το Εθνικό Εργαστήριο Λόρενς Λίβερμορ, 70 χλμ. ανατολικά του Σαν Φρανσίσκο, ξεκινά τώρα μια σειρά πειραμάτων στο Eθνικό Εργαστήριο Θερμοπυρηνικών Αντιδράσεων (NIF), που στοίχισαν 3 δισ. δολάρια. Η εφαρμογή του σχεδίου έρχεται μια δεκαετία μετά την έναρξη της αποστολής. Στόχος είναι το Ιερό Δισκοπότηρο της πυρηνικής φυσικής, η δημιουργία ενέργειας μέσα από ελεγχόμενη πυρηνική σύντηξη, τη διαδικασία δηλαδή που δημιουργεί τη θερμότητα και το φως από τον Ηλιο.

Ραδιενεργά κατάλοιπα

Αν η επιστημονική ομάδα του NIF πετύχει το σκοπό αυτό μέχρι το 2010, το τελικό αποτέλεσμα θα μπορούσε να δώσει μία λύση –έστω στο παρά πέντε– στη διττή κρίση που αντιμετωπίζει ο πλανήτης: την καταστροφική εξάρτησή του από ταχύτατα εξαντλούμενα και εξαιρετικά ρυπογόνα ορυκτά καύσιμα. Οι υφιστάμενοι πυρηνικοί αντιδραστήρες χρησιμοποιούν τη σχάση, τη διαδικασία διαχωρισμού του πυρήνα ενός ατόμου σε δύο. Πρόκειται για μια δαπανηρή και σύνθετη διαδικασία που ενέχει εγγενείς κινδύνους και δυσεπίλυτα ερωτήματα, όπως πώς και πού θα πρέπει να αποθηκεύονται τα επικίνδυνα ραδιενεργά απόβλητα.

Η σύντηξη, η διαδικασία συμπίεσης δύο πυρήνων σε ένα, χρησιμοποιεί υλικά που διατίθενται εύκολα και παράγει τετραπλάσια ενέργεια, δημιουργώντας ως υποπροϊόν το ακίνδυνο ήλιο, χωρίς να αφήνει πίσω της ραδιενεργά απόβλητα. Το σημείο στο οποίο σκόνταφταν οι επιστήμονες ήταν πως για να πυροδοτηθεί η διαδικασία απαιτείται η δημιουργία τεράστιας ποσότητας ενέργειας. Μέχρι σήμερα.

Στην καρδιά των εγκαταστάσεων του NIF βρίσκεται μια δέσμη 192 λέιζερ, που στεγάζονται σε ένα 10ώροφο κτίριο με μέγεθος σαν τρία γήπεδα ποδοσφαίρου, που έχουν τη δυνατότητα να παράξουν 60 φορές περισσότερη ενέργεια από κάθε προηγούμενο σύστημα. Ουσιαστικά παράγουν ενέργεια ίση με όσο θα κατανάλωναν πέντε τρισεκατομμύρια λάμπες των 100 Watt στο ίδιο διάστημα!

Ισότοπα υδρογόνου

Η ακατέργαστη ενέργεια επικεντρώνεται σε ένα αντικείμενο με μέγεθος και σχήμα όσο ένα μικρό μπιζέλι. Αυτός είναι ο στόχος: μια κούφια πλαστική σφαίρα, που περιέχει ένα μείγμα δευτέριου και τρίτιου, των δύο βαρέων ισοτόπων του υδρογόνου. Για να διασφαλιστεί πως το «μπιζέλι» θα εμβαπτιστεί ομοιόμορφα στην ενέργεια, τοποθετείται σε ένα «hohlraum», έναν άδειο επίχρυσο κύλινδρο με μέγεθος λίγο μεγαλύτερο από μια κάψουλα φαρμάκου, στον οποίο κατευθύνονται οι υπέρυθρες ακτίνες των λέιζερ. Το κενό περίβλημα απορροφά την ενέργεια και την επανεκπέμπει ομοιόμορφα, διασφαλίζοντας μια ενιαία συρρίκνωση.

Μέχρι να ανοιγοκλείσει κανείς τα μάτια, η διαδικασία έχει ολοκληρωθεί. Τα λέιζερ σφυροκοπούν επί «1/20δισεκατομμυριοστό του δευτερολέπτου» προκαλώντας συρρίκνωση της σφαίρας και του περιεχομένου της σε μια πυκνότητα 100 φορές μεγαλύτερη από στέρεο μόλυβο και παράγοντας ταυτόχρονα περισσότερη θερμότητα από την καρδιά του ήλιου, ίση με 100 εκατομμύρια βαθμούς Κελσίου. Αυτό είναι η θερμοπυρηνική σύντηξη και «θα δημιουργήσει συνθήκες παρόμοιες με αυτές που επικρατούν στους πυρήνες των αστεριών, αλλά και στο εσωτερικό των πυρηνικών όπλων». Αυτό τουλάχιστον ισχυρίζονται οι ερευνητές. Αν η πράξη ακολουθήσει τη θεωρία, η σύντηξη θα παράξει 10 έως 100 φορές περισσότερη ενέργεια από αυτήν που χρησιμοποιήθηκε για να την προκαλέσει. Ο επόμενος σταθμός –σε κάποια χρόνια– θα μπορούσε να είναι η δημιουργία εμπορικών σταθμών παραγωγής ενέργειας.

Αντίστροφη μέτρηση

Η επιτυχία, ωστόσο, δεν είναι βέβαιη και κάποιοι αμφισβητούν ότι είναι εφικτή. Η χρήση του συνθήματος «κάψτε και κερδίστε» στην περίπτωση της πυρηνικής σύντηξης, προκειμένου να αποτελέσει βιώσιμη πηγή ηλεκτρισμού, είναι μια ιδέα που πλανάται εδώ και μισόν αιώνα στο μυαλό των επιστημόνων.

Παρ’ όλα αυτά, το NIF έχει ήδη προχωρήσει πέρα από οποιαδήποτε άλλη προσπάθεια και μέχρι του χρόνου ελπίζει πως θα έχει ολοκληρώσει την αποστολή του. Η ομάδα είναι έτοιμη να πετύχει αυτό για το οποίο ξεκίνησε: την ελεγχόμενη πυρηνική σύντηξη και την εξασφάλιση ενέργειας για πρώτη φορά μέσα σε ένα εργαστήριο. «Το NIF έχει σοβαρές πιθανότητες να πετύχει βήματα προόδου, τα οποία μέχρι πρότινος θεωρούνταν αδιανότητα», επισημαίνει ο διευθυντής του NIF, Εντζ Μόουζες.

Η ψηφιακή «επιτομή της Γνώσης»

Στο άρθρο υπάρχουν μερικά ιστορικά στοιχεία, τα οποία είναι χρήσιμο να μπορεί να προσεγίσει κάποιος και αν θέλει ξεκινώντας από αυτά να διερευνήσει βαθύτερα το θέμα. Άλλωστε τα χρόνια που έρχονται, η Wikipedia η οποία, όπως λέγεται, ανταποκρίνεται αμέσως σ’ όλες τις εξελίξεις, θα αποτελεί μια από τις βασικότερες πηγές πληροφόρησης. (ΚΑΖ)

Από την εφημερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ (12 Απριλίου 2009). Άρθρο του John Naughton (Από τον Observer)

Το 1768, τρεις Σκωτσέζοι τυπογράφοι άρχισαν να εκδίδουν την «επιτομή της Γνώσης», την Encyclopedia Britannica. Το 1920, η Βρετανική Εγκυκλοπαίδεια αγοράστηκε από τη Sears Roebuck, μια αμερικανική εταιρεία ταχυδρομικών παραγγελιών και η έδρα της μεταφέρθηκε στο Σικάγο. Το 1941, η ιδιοκτησία πέρασε στον Ουίλιαμ Μπέντον, ο οποίος τελικά την κληροδότησε στο ομώνυμο ίδρυμα. Η πιο φημισμένη εγκυκλοπαίδεια όλων των εποχών μεταβλήθηκε σε μια εξαιρετικά κερδοφόρα επιχείρηση, φημισμένη για την ακρίβειά της και την περιεκτικότητά της. Τα έσοδα από πωλήσεις το 1990, προσέγγισαν τα 650 εκατομμύρια δολάρια.

Κι όμως έφτασαν πέντε μόλις χρόνια για να βρεθεί η Βρετανική Εγκυκλοπαίδεια στο «νεκροκρέβατο». Αυτό που τη σκότωσε ήταν μια εγκυκλοπαίδεια σε CD-Rom,που ονομάζεται Encarta και εκδόθηκε από τη Microsoft. Αρχικά το περιεχόμενό της αγοράστηκε από την εντελώς άγνωστη εταιρεία «Φανκ και Ουάγναλς» και στην πραγματικότητα αποτελούσε δυσφήμηση ακόμα και… για τα σκουπίδια. Γι’ αυτό η Microsoft, το εμπλούτισε προσθέτοντας πολυμέσα και κάνοντας πολύ εύκολη τη χρήση του. Εκπληκτο το διοικητικό συμβούλιο της Encyclopedia Britannica ανακάλυψε ότι αυτό το τόσο μέτριο προϊόν είχε καταφέρει ένα γερό πλήγμα στο καταπληκτικό της «Βιβλίο της Γνώσης».

Αντιμέτωπο με την καταστροφή, το ίδρυμα Μπέντον έβαλε πωλητήριο στην Encyclopedia Britannica. Πέρασαν 18 μήνες έως ότου βρεθεί ο αγοραστής, ο Ελβετός δισεκατομμυριούχος Ζακόμπ Σάφρα που την απέκτησε σε τιμή ευκαιρίας.

Η ιστορία της Britannica αποτελεί παράδειγμα του πόσο γρήγορα μπορούν να αναδειχθούν ανταγωνιστές στον ψηφιακό κόσμο. Πριν από μερικές ημέρες η Microsoft ανακοίνωσε ότι μέχρι το τέλος του κόσμου θα θέσει εκτός λειτουργίας όλες τις ιστοσελίδες της Encarta (εκτός, παραδόξως, της ιαπωνικής) και θα σταματήσει τις πωλήσεις του σχετικού λογισμικού. Για ποιο λόγο; Επειδή, εξηγεί η εταιρεία στην ιστοσελίδα της, αν και η Encarta επί πολλά χρόνια ήταν ένα επιτυχημένο προϊόν, ο κόσμος αναζητεί πληροφορίες με διαφορετικούς τρόπους. Εν ολίγοις, η Microsoft λέει: Η Wikipedia μας νίκησε.

H ικανότητα της ιντερνετικής εγκυκλοπαίδειας να ανταποκρίνεται αμέσως σε όλες τις εξελίξεις είναι ένας από τους λόγους που μετέβαλε τον τρόπο που ζητάμε πληροφορίες. Ενας άλλος είναι η ποσότητα των πληροφοριών που περιλαμβάνει. Η αγγλική της έκδοση έχει 2.822.233 λήμματα.Σημαντικό ρόλο στην επιτυχία της διαδραματίζει, επίσης, και η πληθώρα των γλωσσών που εξυπηρετεί: 875.000 λήμματα στα γερμανικά, 774.000 στα γαλλικά, 568.000 στα κινέζικα, 585.000 στα πολωνικά κ.ο.κ.

Η απροθυμία να δεχθούμε ότι τελικά η Wikipedia μπορεί να… πετά είναι σύμπτωμα αυτού που ο νομικός Τζέιμς Μπόιλ αποκαλεί «πολιτισμική αγοραφοβία». Πρόκειται για την εγγενή εσωστρέφειά μας. Και αυτή, όπως κάθε άλλη φοβία, είναι παράλογη και ανθεκτική ακόμα και μπροστά στις αποδείξεις.
Πολλοί λένε ότι η Wikipedia είναι ανακριβής έως και συκοφαντική για κάποια ιστορικά πρόσωπα, διότι συντάσσεται από οποιονδήποτε το επιθυμεί. Η αλήθεια, όμως, είναι ότι ανάμεσα στους συντάκτες της περιλαμβάνονται πολλοί ακαδημαϊκοί, εξαιρετικοί γνώστες του αντικειμένου τους.Φυσικά και αυτή σε πολλές περιπτώσεις έχει λάθη. Πολλές φορές τα λήμματα είναι ανακριβή, αλλά και κακοήθη. Αλλά είναι καλύτερο αντί να παραπονιόμαστε για τα σφάλματα, να προσπαθήσουμε να τα διορθώσουμε. Η Wikipedia είναι μία από τις σημαντικότερες εφευρέσεις που διαθέτουμε. Ισως πρέπει να την αποδεχθούμε… όπως έκανε η Microsoft.

Aνιχνεύοντας την αρχή του κόσμου με τα βαρυτικά κύματα

Από την εφημερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ (Σάββατο 11 Απριλίου 2009).

Του Κωστα Kοκκοτα(Καθηγητή Θεωρητικής Αστροφυσικής στο Πανεπιστήμιο του Τίμπινγκεν Γερμανίας και Θεωρίας Σχετικότητας στο ΑΠΘ)

Η αστρονομική έρευνα μέχρι σήμερα βασίζεται στη συλλογή φωτονίων (φωτός) που εκπέμπονται από κάθε γωνιά του ορατού Σύμπαντος. Τα φωτόνια αποτελούν φορείς της πληροφορίας για τις ιδιότητες των διαφόρων αστρικών σωμάτων, όπως για παράδειγμα την επιφανειακή θερμοκρασία των αστέρων και των πλανητών, την ηλικία των αστρικών σωμάτων, όπως και την απόστασή τους απο τη Γη. Ομως οι νόμοι που περιγράφουν την παραγωγή και τη διάδοση των φωτονίων έχουν ελάχιστη επιρροή στη δυναμική των αστρικών συστημάτων.
Το Σύμπαν εξελίσσεται κυρίως χάρη στη βαρύτητα και η θεωρία που την περιγράφει και κατά συνέπεια περιγράφει την εξελικτική πορεία από τη «γέννηση» μέχρι και τον οποιασδήποτε μορφής «θάνατο» του Σύμπαντος είναι αυτή του Αϊνστάιν. Ειδικά η θεωρία του για τη βαρύτητα αποτελεί καθημερινό εργαλείο των αστρονόμων και των θεωρητικών φυσικών στην προσπάθειά τους να κατανοήσουν ακραία κοσμικά φαινόμενα, όπως τρομακτικές αστρικές εκρήξεις, πρωτόγνωρες πηγές ισχυρής ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας, τη Μεγάλη Εκρηξη που δημιούργησε το Σύμπαν κ. ο. κ.
Η βαρύτητα είναι η πιο ασθενική από τις δυνάμεις της Φύσης που είναι υπεύθυνες για τη δημιουργία και την εξέλιξη του Σύμπαντος και της ζωής, αλλά σε «συμπαντικές αποστάσεις» υπερτερεί των υπολοίπων δυνάμεων. Η ισχύς της καθορίζεται από δύο παράγοντες, τη μάζα των σωμάτων και τις διαστάσεις τους. Οι αλλαγές της έντασης της βαρύτητας δημιουργούν «κυματισμούς στον χωρόχρονο», όπως και οι αλλαγές του ηλεκτρομαγνητικού πεδίου δημιουργούν ηλεκτρομαγνητικά κύματα (φωτεινά, ραδιοφωνικά κ. ο. κ). Η θεωρία του Αϊνστάιν προβλέπει ότι η πληροφορία της αλλαγής της έντασης της βαρύτητας θα διαδίδεται στο Σύμπαν με τα βαρυτικά κύματα που το διατρέχουν με ταχύτητα ίση με αυτήν του φωτός. Ενα προφανές ερώτημα είναι πόσο ισχυρές πρέπει να είναι οι αλλαγές του βαρυτικού πεδίου για να γίνουν αντιληπτές και ένα δεύτερο πώς θα τις ανιχνεύσουμε;

Παραμορφώσεις σωμάτων
Η θεωρία προβλέπει ότι μόνο οι μεταβολές πολύ ισχυρών βαρυτικών πεδίων σαν και αυτά που συναντούμε στις κοσμικές αβύσσους, γνωστές ως μαύρες τρύπες, ή στα υπέρπυκνα αστέρια νετρονίων, αλλά και οι αρχικές φάσεις της δημιουργίας του Σύμπαντος θα μπορούσαν να είναι αξιόλογες πηγές βαρυτικών κυμάτων. Παρά την τρομακτική ισχύ της βαρύτητας κοντά σε αυτά τα σώματα, τα παραγόμενα κύματα είναι ασθενικά και δεν ανιχνεύονται τόσο εύκολα. Η ανίχνευσή τους εστιάζεται στην τάση της βαρύτητας να μεταβάλλει τις διαστάσεις των σωμάτων. Αρα, μια συσκευή μέτρησης βαρυτικών κυμάτων θα πρέπει στην ουσία να μετράει παραμορφώσεις σωμάτων ή αλλαγές στην απόσταση μεταξύ δύο ακίνητων σημείων στον χώρο. Οι παραμορφώσεις αυτές είναι απίστευτα μικρές, αλλά και τα όρια των δυνατοτήτων του ανθρώπινου μυαλού είναι ακόμη πιο απίστευτα. Οι πρώτοι ανιχνευτές βαρυτικών κυμάτων διανύουν την αρχική φάση λειτουργίας τους και είναι ήδη σε θέση να μετρήσουν μεταβολές στην απόσταση Γης - Ηλιου μικρότερες του ενός χιλιοστού του μέτρου! Ως το 2013 η ευαισθησία τους πρόκειται να βελτιωθεί κατά περίπου δέκα φορές και τότε αναμένουμε την πρώτη αδιαμφισβήτητη απ’ ευθείας ανίχνευση των βαρυτικών κυμάτων. Τέτοιοι ανιχνευτές βρίσκονται σε λειτουργία σε ΗΠΑ (LIGO), Ιταλία (Virgo) και Γερμανία (GEO600), ενώ στο πλαίσιο της συνεργασίας ESA και NASA προγραμματίζονται και διαστημικοί ανιχνευτές (LISA).
Τα βαρυτικά κύματα αποτελούν τον μοναδικό τρόπο παρατήρησης της «αόρατης πλευράς του Σύμπαντος». Ψυχρά αστρικά αντικείμενα με ισχυρότατα βαρυτικά πεδία, όπως μαύρες τρύπες και παλαιοί αστέρες νετρονίων, αόρατα από τα τυπικά τηλεσκόπια, αποτελούν τους πρώτους στόχους. Οι αόρατες κατά τα άλλα μαύρες τρύπες στέλνουν το «κύκνειο άσμα» τους μέσω βαρυτικών κυμάτων. Σε λίγα χρόνια θα είμαστε σε θέση να παρουσιάσουμε τον πρώτο χάρτη αυτής της «αόρατης πλευράς του Σύμπαντος».

Η πληροφορία είναι εδώ
Πέραν όμως της παρατήρησης των παραπάνω εξωτικών αντικειμένων, η ανίχνευση αυτών των κυμάτων θα διαλευκάνει με μοναδικό τρόπο τη διαδικασία της δημιουργίας. Η επικρατούσα αντίληψη, βασισμένη σε ισχυρά επιστημονικά τεκμήρια, είναι ότι το Σύμπαν δημιουργήθηκε από τη Μεγάλη Εκρηξη, πριν από 14 δισεκατομμύρια χρόνια, και έκτοτε διαστέλλεται συνεχώς.
Οι αστρονόμοι είναι σε θέση να «φωτογραφίσουν» το Σύμπαν στην παιδική του ηλικία, δηλαδή 380 χιλιάδες χρόνια μετά τη Μεγάλη Εκρηξη. Οι ανιχνευτές βαρυτικών κυμάτων, όμως, θα είναι σε θέση να «φωτογραφίσουν» το Σύμπαν στη φάση της δημιουργίας του, δηλαδή κατά τα πρώτα δισεκατομμυριοστά του πρώτου δευτερολέπτου μετά την έκρηξη. Η πληροφορία αυτή βρίσκεται γύρω μας με τη μορφή των κυμάτων βαρύτητας και περιμένει να καταγραφεί. Η απήχηση μιας τέτοιας ανακάλυψης ξεπερνάει τα όρια της αστρονομίας. Θα έχει σοβαρές επιπτώσεις στη θεωρητική φυσική, αλλά και στη φιλοσοφική και θεολογική θεώρηση του ανθρώπου για τον κόσμο.
Η Αστρονομία Βαρυτικών Κυμάτων θα μας δώσει τη δυνατότητα να δούμε ένα εντελώς αόρατο τμήμα του Κόσμου, το οποίο πιθανώς να κρύβει μυστικά που ούτε καν έχουμε φανταστεί.

Οταν δύο μαύρες τρύπες «χορεύουν» στον ίδιο γαλαξία

ΒΒC και την εφημερίδα "Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ" (Παρασκευή 6 Μαρτίου 2009)

Αξιόπιστα στοιχεία για τον χορό που κάνουν δύο μαύρες τρύπες, στον ίδιο γαλαξία, διατρέχοντας η μία τροχιά γύρω από την άλλη διαθέτουν πλέον οι ερευνητές. Η διαπίστωση τους θεωρείται σημαντική, καθώς είναι η πρώτη φορά που εντοπίζεται ένα τέτοιο «δυαδικό σύστημα».

Η εργασία των Αμερικανών αστρονόμων δημοσιεύεται στο επιστημονικό περιοδικό Νature και σύμφωνα με τους ειδικούς συμβαδίζει με τη θεωρία σύμφωνα με την οποία κάθε γαλαξίας αναπτύσσεται έχοντας ως κέντρο του μία μαύρη τρύπα. Ειδικότερα, η θεωρητική προσέγγιση υποστηρίζει ότι καθώς ο ένας γαλαξίας πλησιάζει κάποιον άλλο, οι μαύρες τρύπες που βρίσκονται στο κέντρο καθενός κάνουν τροχιά η μία γύρω από την άλλη μέχρις ότου τελικώς συνενωθούν σε μία. Ομως, μέχρι σήμερα είχαμε ελάχιστα στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι οι μαύρες τρύπες πράγματι κάνουν αυτόν τον παράξενο χορό.

Εκπέμπουν φως

Καθώς η ύλη απορροφάται από τη μαύρη τρύπα, εκπέμπει φως συγκεκριμένου και χαρακτηριστικού χρώματος, αποκαλύπτοντας πληροφορίες για την κατεύθυνση της κίνησης της μαύρης τρύπας. Καθώς η μία μαύρη τρύπα τροχιοδρομεί γύρω από την άλλη, οι αστρονόμοι πιστεύαν ότι θα έπρεπε να εκπέμπονται δύο φωτεινές ακτίνες με ελαφρώς διαφορετικό χρώμα. Ο Τοντ Μπόροσον και ο Τοντ Λαουέρ του Εθνικού Αστεροσκοπείου ανέλυσαν περισσότερες από 17.500 απεικονίσεις φάσματος από το Sloan Digital Sky Survey και εντόπισαν ένα τέτοιο φωτεινό ζεύγος, το οποίο ερχόταν από μακρινό κβάζαρ. Υπολογίζουν ότι οι δύο πηγές φωτός είναι δύο μαύρες τρύπες, η μάζα των οποίων είναι κατά είκοσι εκατομμύρια έως ένα δισεκατομμύριο φορές μεγαλύτερη από αυτή του Ηλίου. Η απόσταση μεταξύ τους είναι μικρότερη από το ένα τρίτο έτους φωτός. Το ζεύγος θα εξακολουθήσει τον παράξενο χορό του για άλλα 100 χρόνια.

Μάθε, Ισοκράτη, γράμματα...

Tου Παντελη Μπουκαλα

Από την εφημερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Κυριακή, 25 Ιανουαρίου 2009)

Δεκάδες νόθα κείμενα κληρονομήσαμε από την αρχαιότητα και πολύ περισσότερες κίβδηλες παραγράφους, έντεχνα ενσωματωμένες σε συγγράμματα αυθεντικά κατά τα λοιπά. Κάποια σκοπιμότητα υπήρχε πάντοτε πίσω από την παραχάραξη, σκοπιμότητα είτε ενός προσώπου είτε μιας πόλης ολόκληρης. Κάποιος μέτριος λογογράφος δανειζόταν ένα σπουδαίο όνομα για να καλύψει τις φιλοδοξίες του κάτω από τη φήμη του «κεκυρωμένου», κάποια πόλη που επιθυμούσε να αυξήσει το γόητρό της τρύπωνε στην «Ιλιάδα» και στον «Κατάλογο των πλοίων» και πολλαπλασίαζε τα καράβια της που, φορτωμένα αρματωμένους, εκστράτευσαν στην Τροία. Ισως οι ηθικά και πολιτισμικά βιαιότερες παραχαράξεις κειμένων είναι όσες έγιναν για να υπηρετήσουν θρησκείες. Ακόμα και στις «Ιερές Γραφές», λοιπόν, έγιναν δόλιες προσθήκες ώστε το νόημά τους να προσαρμοστεί αναδρομικά στις «νέες διαθήκες» (τα περί επιφοιτήσεως δεν τα έπαιρναν σοβαρά οι ίδιοι εκείνοι που τα κήρυσσαν). Από την εμβριθή εισαγωγή του Αlfred Rahlfs στην επίσημη έκδοση της Παλαιάς Διαθήκης (Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος, 1981, με πρόλογο του νυν Αλβανίας και τότε Ανδρούσης Αναστασίου), όχι από κάποιο περιθωριακό αντιχριστιανικό φυλλάδιο δηλαδή, πληροφορούμαστε για δύο προσθήκες που εισήγαγαν οι πρώτοι χριστιανοί στη μετάφραση των Εβδομήκοντα και οι οποίες επικρίθηκαν από τους Εβραίους: Στον «Ησαΐα» (7, 14) πρόσθεσαν την κρίσιμη λέξη «παρθένος» στη φράση «ιδού η παρθένος εν γαστρί έξει και τέξεται υιόν, και καλέσεις το όνομα αυτού Εμμανουήλ», ώστε κάποια αλήθεια να εξοικονομηθεί για κείνο το γνωστό «ίνα πληρωθή το ρηθέν». Στους «Ψαλμούς» πάλι (96, 10), στη φράση «ο Κύριος εβασίλευσεν, αγαλλιάσθω η γη, ευφρανθήτωσαν νήσοι πολλαί» προστέθηκε το «από ξύλου» μετά το «εβασίλευσεν», ώστε ο αναδρομικώς εμπλουτισμένος λόγος να ακουστεί σαν προφητεία της Σταύρωσης. Αφού τέτοια υπέστησαν τα κείμενα που οι πιστοί πρεσβεύουν εκφράζουν αυθεντικά τη θεϊκή βούληση, λογικό ήταν ο εκχριστιανιστικός δάκτυλος να πιάσει δουλειά και εις βάρος κειμένων που είχαν γραφτεί από «ειδωλολάτρες»: Επί αιώνες, ο επίσημος χριστιανισμός παρουσίαζε σαν αδιάσειστη απόδειξη της ύπαρξης του Χριστού μια περικοπή στο σύγγραμμα «Ιουδαϊκή Αρχαιολογία» του Ιώσηπου, ιστορικού του 1ου αι. μ.Χ.: «Γίγνεται δε κατά τούτον τον χρόνον Ιησούς σοφός ανήρ, είγε άνδρα αυτόν λέγειν χρη· ην γαρ παραδόξων έργων ποιητής, διδάσκαλος ανθρώπων. [...] Ο Χριστός ούτος ην». Ωσπου αποδείχθηκε (όντως αδιάσειστα αυτή τη φορά), και μάλιστα και από χριστιανούς θεολόγους και φιλολόγους, ότι δεν επρόκειτο για αυθεντική αντικειμενική μαρτυρία αλλά για προσθήκη στο κείμενο του Ιώσηπου. Αυτός που παραποίησε το αρχαίο κείμενο ήταν πιθανότατα ο Ευσέβιος, επίσκοπος Καισαρείας τον 4ο αι. μ.Χ. και ιστορικός του χριστιανισμού.

Αν αυτή ήταν η μοίρα των «ιερών κειμένων» ή όσων αφορούσαν πρόσωπα λατρευόμενα ως ιερά, μπορούμε να υποθέσουμε πόσο πιο λυμένα ήταν τα χέρια των κιβδηλοποιών όταν είχαν να κάνουν με γεννήματα του ανθρώπινου νου. Γενιές και γενιές γραμματικών (τους φανταζόμαστε με τους οβελούς τους στο χέρι) έσπασαν το κεφάλι τους πάνω από παπύρους και περγαμηνές αναζητώντας τη φιλολογική, λογοτεχνική και ιστορική αλήθεια, όση ήταν εφικτό να βρεθεί πάνω σε παλίμψηστα όπου, εκτός από το χρόνο και το σαράκι, είχαν δράσει λαθραία και χέρια ιδιοτελή. Διάφορα κείμενα, λοιπόν, λογοτεχνήματα, ιστοριογραφήματα, φιλολογικά μελετήματα κ.τ.λ., αποδόθηκαν σε συγγραφείς–φαντάσματα, σε κάποιον ψευδο-Ξενοφώντα λόγου χάρη, παραδείγματι, κάποιον ψευδο-Πλούταρχο, ψευδο-Καλλισθένη ή ψευδο-Λογγίνο. Οσο θυμάμαι, ωστόσο, ψευδο-Ισοκράτης δεν είχε υπάρξει κι έπρεπε να περιμένει τα δικά μας χρόνια για να γεννηθεί. Μιλώ εδώ για ένα κειμενίδιο που αφού πρώτα κυκλοφόρησε στο Διαδίκτυο σαν λόγος του Ισοκράτη, στις 10 Δεκεμβρίου 2008, στην κορύφωση των διαδηλώσεων, κάλυπτε ολόκληρη την πρώτη σελίδα του «Ελεύθερου Τύπου». Παλιά είναι βέβαια η συνήθεια να κόβουμε (και το «πετσοκόβουμε» ταιριαστό ακούγεται εδώ) τα αρχαιοελληνικά κείμενα σε «ρητά» και να τα καδράρουμε στους τοίχους με παιδαγωγική (ή παιδονομική) πρόθεση, φρόνιμο είναι πάντως να ελέγχουμε τη γνησιότητά τους, ώστε να μην εκτεθούμε αν προκύψουν τίποτε αποκαλυπτήρια.

Τα λόγια, λοιπόν, που με πρωτοσέλιδο στόμφο αποδόθηκαν στον Ισοκράτη, ώστε να αποκτήσουν κύρος και υψηλή διδακτική αξία, δεν τα είπε ποτέ του ο Αθηναίος ρήτορας, ο οποίος, παρεμπιπτόντως, στον σχεδόν έναν αιώνα του βίου του, πριν πεθάνει από θεληματική ασιτία, πρόλαβε ν’ αλλάξει πολλά πολιτικά στρατόπεδα. Με το ζόρι, λοιπόν, τον έβαλαν να κηρύξει τα εξής: «Η Δημοκρατία μας αυτοκαταστρέφεται, διότι κατεχράσθη το δικαίωμα της ελευθερίας και της ισότητας, διότι έμαθε τους πολίτες να θεωρούν την αυθάδεια ως δικαίωμα, την παρανομία ως ελευθερία, την αναίδεια του λόγου ως ισότητα και την αναρχία ως ευδαιμονία». Μάλιστα. Κάποιοι, θέλοντας να επιτεθούν στους εξεγερμένους εκείνες τις μέρες νέους και να τους καταγγείλουν σαν «καταχραστές», «αυθάδεις», «παράνομους» και «αναιδείς», σκέφτηκαν να φορτώσουν σε κάποιον αρχαίο τις δικές τους θέσεις. Αλλά τα αποκαλυπτήρια δεν άργησαν. Στο Διαδίκτυο πρώτα κι ύστερα σε εφημερίδες, δημοσιεύτηκαν κείμενα που αποδείκνυαν ότι ο Ισοκράτης, στον «Αρεοπαγιτικό» του, όχι απλώς δεν έλεγε όσα του έβαλαν στο στόμα οι αρχαιόφιλοι «παραχαράκτες», αλλά υποστήριζε τα εντελώς αντίθετα. Για τον Σόλωνα και τον Κλεισθένη μιλάει εκεί ο ρήτορας και τονίζει ότι οι δύο πατέρες της δημοκρατίας εγκατέστησαν πολίτευμα που όχι μόνο «ΔΕΝ προετοίμαζε τους πολίτες ώστε να θεωρούν την ακολασία δημοκρατία, την αθυροστομία ισότητα δικαιωμάτων ούτε, τέλος, την εξουσία να τα κάνουν όλα αυτά ευδαιμονία» αλλά, επιπλέον, «παρέδιδε στο μίσος και στην τιμωρία τους ανθρώπους αυτού του είδους», κι έτσι κατόρθωσε «να κάμει όλους τους πολίτες καλύτερους και φρονιμότερους» (μτφρ. Α.Μ. Γεωργαντοπούλου, «Βιβλιοθήκη Αρχαίων Συγγραφέων», εκδ. Ζαχαρόπουλος). Οσο κι αν ψάξει κανείς στο αρχαίο κείμενο, ρήση περί «αυτοκαταστροφής της δημοκρατίας» δεν θα βρει πουθενά, απλώς κάποιοι εξαναγκάζουν τους αρχαίους, που αδυνατούν να υπερασπίσουν τον εαυτό τους, να πουν αυτό που οι ίδιοι οι «αρχαιολάτρες» θέλουν ν’ ακούσουν, αυτό που βολεύει τα αντιδραστικά ιδεολογήματά τους.

Είχα πιστέψει ότι από τη στιγμή που έγινε διαδικτυακώς και δημοσιογραφικώς γνωστή η ύπουλη διαστρέβλωση του Ισοκράτη, το μέγα «εύρημα» θα ενταφιαζόταν άρον άρον. Λάθεψα. Στις 4 Ιανουαρίου 2009, στη στήλη του στο «Βήμα της Κυριακής», ο δημοσιογράφος και πρώην ευρωβουλευτής της Ν.Δ. Γιάννης Μαρίνος «έσπευσε να επαναλάβει τις επικαιροποιηθείσες διαπιστώσεις που αποδίδονται στον μεγάλο αυτόν υμνητή της αρχαίας Αθηναϊκής Δημοκρατίας, τον Ισοκράτη», όπως γράφει, και να παραθέσει αμέσως έπειτα τον κατά «Ελεύθερο Τύπο» ισοκράτειο «λόγο», παρότι είχε ήδη αποκαλυφθεί κίβδηλος. Κατόπιν αυτού, ας θεωρήσουμε βέβαιο ότι το κατασκευασμένο «ρητό» θα «επικαιροποιηθεί» αμέτρητες φορές ακόμα, όπως γίνεται άλλωστε και με τις ανθελληνικές δηλώσεις του Χένρι Κίνινγκερ που ουδέποτε έγιναν ή με το μύθο ότι «η ελληνική δεν έγινε για μία μόλις ψήφο δεύτερη επίσημη γλώσσα των νεοσύστατων Ηνωμένων Πολιτειών». Η παιδική ανάγκη για παραμύθια δύσκολα ξεπερνιέται.

Καθηλωμένοι σε μηδενική βάση

Tου Xρηστου Γιανναρα 

(Από την εφημερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Κυριακή, 8 Φεβρουαρίου 2009)

Πότε λέμε ότι «έχει τελειώσει πολιτικά» μια κυβέρνηση; Μάλλον όταν τα ενεργήματά της δεν υπακούνε σε καμιά λογική. Ούτε καν στη λογική του ενστίκτου αυτοσυντήρησης.

Ας απαντούσε έστω σε μία και μόνη ερώτηση ο σημερινός (ένας ακόμα μοιραίος για τον τόπο) πρωθυπουργός: Για ποιον σκοπό πιστεύει ότι εκλέγεται μια κυβέρνηση; Για να κυβερνήσει τη χώρα με το συγκεκριμένο πρόγραμμα που προεκλογικά έχει εξαγγείλει και η πλειοψηφία των πολιτών προέκρινε; ΄Η για να αποδυθεί σε «διαλόγους» κολακεύοντας οργανωμένα συμφέροντα, μήπως και αυτά της επιτρέψουν περιορισμένης ευθύνης διαχείριση των κοινών;

Βαρναλικές φιγούρες της πολιτικής –«δειλοί, μοιραίοι και άβουλοι»– ας απαντήσουν: Τι ακριβώς σημαίνει ένας «από μηδενική βάση διάλογος» για την Παιδεία; Οτι παραιτείται η κυβέρνηση από τις προγραμματικές της δεσμεύσεις και τη λαϊκή εντολή να τις εφαρμόσει;

Και προδίδοντας τη δεδηλωμένη πλειοψηφία των πολιτών καλεί σε διάλογο ποιους; Τις συνδικαλιστικές μαφίες των μειοψηφικών κομμάτων; Καλεί όσα δύστυχα μαθητούδια έχουν στρατωνιστεί στον κομματικό γενιτσαρισμό του «μαθητικού κινήματος»; ΄Η τους συλλόγους των γονέων, που μπορεί ειλικρινά να ενδιαφέρονται για την παιδεία των παιδιών τους, αλλά δεν διαθέτουν οπωσδήποτε τις εξειδικευμένες γνώσεις για να έχουν υπολογίσιμη γνώμη.

Είναι περισσότερο από φανερό ότι και ο ίδιος πρωθυπουργός ούτε που υποψιάζεται ποιες πολύμοχθες ειδικές σπουδές απαιτεί μια γόνιμη αναμέτρηση με τα προβλήματα της εκπαίδευσης, ποια τεράστια πείρα παιδαγωγική, ποιαν έκτακτη ευφυΐα, τι εχέγγυα ανεξαρτησίας από ιδεολογικές μεροληψίες. Δεν υποψιάζεται τίποτε από αυτά, γι’ αυτό και διόρισε τρεις έως τώρα υπουργούς Παιδείας με κριτήρια που αποτελούν αίνιγμα και σκάνδαλο: Ποια εξειδίκευση, ποια προετοιμασία, ποιο κύρος είχαν και οι τρεις αυτές θλιβερές κομματικές πριμαντόνες που προκρίθηκαν από τον πρωθυπουργό για να ριχτούν στην κάμινο του πυρός την καιομένη;

Εγραφε το κύριο άρθρο της «Καθημερινής» στις 30/1/2009, πώς «όταν στόχος μιας κυβέρνησης είναι η συνέχιση της αδράνειας, τότε επιλέγεται ο διάλογος από μηδενική βάση που ουσιαστικά σημαίνει το πάγωμα κάθε μεταρρύθμισης». Δηλαδή επιλέγεται ο αδιάντροπος εμπαιγμός της κοινωνίας των πολιτών. Δεκαετίες τώρα οι κυβερνήσεις των δύο «κομμάτων εξουσίας» θάβουν την ντροπή ευτελισμού της εκπαίδευσης στον παραλογισμό του προσχηματικού «διαλόγου». Και η παρακμιακή μας κοινωνία καταπίνει τον εμπαιγμό. Συνεχίζει να προσφέρει την ψήφο της στους δεξιοτέχνες της απάτης. Μας έχουν οδηγήσει σε εφιάλτη κοινωνικής διάλυσης και αδιεξόδου, αλλά οι δημοσκοπήσεις βεβαιώνουν ότι ένα 60 ή και 70% των ψηφοφόρων παραμένουν, με απίστευτη μαζοχιστική εμμονή, υποστηρικτές των δημίων μας.

Βέβαια, η φενάκη του «διαλόγου» και ειδικότερα ο παραλογισμός του «διαλόγου από μηδενική βάση» είναι η αντιπαροχή εξουσίας που προσφέρουν οι κυβερνήσεις στα μειοψηφικά κομματικά απολειφάδια του Κοινοβουλίου. Αντιπαροχή εξευμενισμού (όπως στον μύθο τα νεανικά κορμιά αντιπαροχή στον Μινώταυρο) επειδή τα κομματικά απολειφάδια διεκδικούν μερίδιο εξουσίας με όπλο τη βία – είναι η μόνιμη απειλή της έννομης τάξης που οι κυβερνήσεις αδυνατούν να ελέγξουν. Εχουν δηλώσει προκλητικότατα οι δήθεν «αριστερές» κομματικές μειοψηφίες ότι αρνούνται να πειθαρχούν στους νόμους της Δημοκρατίας, ότι τις αποφάσεις της Βουλής τις κρίνει η οχλοκρατία στους δρόμους.

Εχουν τον αέρα να το κάνουν. Συνεχίζουν «με καινούργιες μορφές πάλης» το πραξικόπημα του 1946-1949. Ποντάροντας στην αλογία της ψυχολογίας του όχλου ελέγχουν τις λυμφατικές κυβερνήσεις των ασπόνδυλων «πολυσυλλεκτικών» κομμάτων εξουσίας με όπλο γκανγκστερικούς εκβιασμούς στο τραπέζι «διαλόγων».

Ετσι οι «διάλογοι», στους οποίους έντρομες καταφεύγουν οι κυβερνήσεις, είναι πάντοτε μονότροπα προκαθορισμένοι: Οι τάχα και «αριστεροί» ζητάνε μόνο λεφτά, μόνο αυξήσεις κονδυλίων. Και οι άλλοι, που δεν έχουν κανένα κοινωνικό όραμα να αντιτάξουν, καμιά πίστη, αρκούνται να παζαρεύουν. Κοινωνιοκεντρικές προτεραιότητες, έστω κατ’ επίφασιν, δεν ξεμυτίζουν στον «διάλογο». Τα κομματίδια του «αριστερού» καριερισμού δεν μάχονται για αξιοκρατία, δεν απαιτούν ποιότητα. Δεν διανοούνται να ελέγξουν με ποια προετοιμασία, ποιαν εξειδίκευση, ποια γνώση των εκπαιδευτικών συστημάτων, ποια παιδαγωγική εμπειρία αναλαμβάνονται ευθύνες υπουργού Παιδείας, υφυπουργού, γενικού γραμματέα, προέδρου του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, προέδρου του Εθνικού Συμβουλίου Παιδείας, προέδρου της Εθνικής Επιτροπής Ερευνας. Το μόνο που ενδιαφέρει είναι να ρεύσει χρήμα, να επωφεληθούν τα τρωκτικά της παραεξουσίας.

Η μονοτροπία των οικονομικών διεκδικήσεων δεν επιτρέπει, ούτε σαν ψίθυρο, την άμεσα επαληθεύσιμη πιστοποίηση: Οτι, αν εξαιρέσουμε τη συνεχή ανάγκη να προστίθενται και να συντηρούνται κτίρια, η Παιδεία στην Ελλάδα σήμερα δεν χρειάζεται ούτε δραχμή παραπάνω. Η σπατάλη σε σχολειά και πανεπιστήμια είναι εξωφρενική. Οι αργομισθίες προκλητικές. Οι ατιμώρητες καταστροφές υλικού (όχι μόνο από κουκουλοφόρους) πελώριο σκάνδαλο. Η δωρεάν παροχή βιβλίων και συγγραμμάτων σε φτωχούς και πλούσιους, σωστή παράνοια. Το ίδιο και η πληθώρα εργαστηρίων φυσικής και χημείας που μένουν αχρησιμοποίητα, οι αναρίθμητοι υπολογιστές που περιμένουν επισκευή ή είναι άχρηστοι από κακή συντήρηση, οι όγκοι βιβλίων παροπλισμένων σε κλειδωμένες βιβλιοθήκες – τέλος δεν έχει η πολυποικιλότητα της σπατάλης. Νοικοκύρεμα χρειάζεται η Παιδεία, όχι λεφτά. Και αμείλικτη αξιοκρατία σε κάθε πτυχή της.

Τριάντα πέντε χρόνια τώρα η κομματική ιδιοτέλεια εκμαυλίζει την ελλαδική κοινωνία και ειδικότερα τη νεολαία, με δωρεάν φανταιζίστικες παροχές, ενώ εγκληματικά στερεί τη χώρα από παραγωγικές επενδύσεις σε απαιτητικές δομές εκπαίδευσης και έρευνας. Μπουκωμένη η νεολαία και πεπεισμένη ότι το κράτος μόνο της οφείλει και της τα οφείλει όλα δωρεάν, δεν έχει άλλη διαφυγή από την επακόλουθη ανία παρά μόνο το σπορ της καταστροφής, το αυτονόητο των βανδαλισμών. Και δεν υπάρχει ούτε μια τίμια αριστερή φωνή να κραυγάσει: «Καταργήστε την εκμαυλιστική φενάκη της δωρεάν παιδείας, ούτε δραχμή παραπάνω στο μπάχαλο της παιδείας, αναμορφώστε από τα θεμέλια τη διαλυμένη παιδεία».

Ανάσχεση της κατάφωρης κοινωνικής αποσύνθεσης και της συντελεσμένης καταστροφής του κράτους δεν είναι λογικό να περιμένουμε: οι πολιτικές εξελίξεις είναι φρακαρισμένες στα δόκανα της οικογενειοκρατίας, στο τέλμα μικρονοϊκής εξουσιολαγνείας σπιθαμιαίων ηγεμονίσκων. Οι ηγεμονίσκοι δεν μπορούν καν να διαβάσουν αυτές εδώ τις γραμμές ή όποια άλλη γραφή κριτικής και πολιτικής αγωνίας: οι «γκουβερνάντες» τους ξεχωρίζουν από τις εφημερίδες μόνο τα εύπεπτα για τον αρχηγό αποκόμματα!..

Και είναι μόλις ογδόντα έξι χρόνια που ο Καβάφης έγραφε «το άριστον εκείνο, Ελληνικός – ιδιότητα δεν έχ’ η ανθρωπότης τιμιοτέραν· εις τους θεούς ευρίσκονται τα πέραν». Μέσα σε δυο γενιές φτάσαμε από τον Καβάφη στον Αλαβάνο.

Πιθανοί 361 πολιτισμοί εξωγήινων πλασμάτων

Από το BBC (και την εφημερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 6 Φεβρουαρίου 2009)

Πολιτισμοί εξωγήινων πλασμάτων με νοημοσύνη υπάρχουν και μάλιστα μπορεί να είναι χιλιάδες, όπως υποστηρίζει ένας επιστήμονας στο Εδιμβούργο. Η ανακάλυψη τουλάχιστον 330 πλανητών έξω από το ηλιακό μας σύστημα τα τελευταία χρόνια συνέβαλε στον αναπροσδιορισμό του αριθμού των μορφών ζωής που ενδεχομένως βρίσκονται κρυμμένες στο Διάστημα. Σύμφωνα με τις νέες εκτιμήσεις των ερευνητών, υπάρχουν τουλάχιστον 361 πολιτισμοί όντων με νοημοσύνη στον γαλαξία μας, ενώ ο αριθμός των ξένων μορφών ζωής πιθανόν να φθάνει τις 38.000! Η σχετική έκθεση δημοσιεύεται στην International Journal of Astrobiology.

Πρόσφατες υποθέσεις τοποθετούν τον αριθμό των ξένων μορφών ζωής κάπου -οπουδήποτε- μεταξύ της μιας και του ενός εκατομμυρίου... «Πρόκειται για μια διαδικασία αξιολόγησης της άγνοιάς μας», όπως το έθεσε ο Ντάνκαν Φόργκαν από το Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου, ο οποίος και μελέτησε το θέμα. Στην έρευνά του, ο κ. Φόργκαν έφτιαξε έναν εικονικό γαλαξία σαν τον δικό μας, επιτρέποντάς του να αναπτύξει ηλιακά συστήματα με βάση τα όσα είναι έως τώρα γνωστά για την ύπαρξη των αποκαλούμενων εξωπλανητών. Εμφανίστηκαν έτσι εικονικοί κόσμοι, οι οποίοι υποβλήθηκαν στη συνέχεια σε σειρά ποικίλων σεναρίων.

Σύμφωνα με το πρώτο, είναι δύσκολο για τη ζωή να σχηματιστεί, είναι εύκολο όμως να εξελιχθεί και υπάρχουν πιθανόν 361 πολιτισμοί νοήμονων όντων στον γαλαξία. Ενα δεύτερο σενάριο υποθέτει ότι η ζωή δημιουργείται με ευκολία, αλλά με δυσκολία αναπτύσσει νοημοσύνη. Σύμφωνα με αυτή την υπόθεση, μπορεί να υπάρχουν 31.513 άλλες μορφές ζωής. Ενα τελευταίο σενάριο βασίζεται στην πιθανότητα η ζωή να περνά από τον έναν πλανήτη στον άλλον μέσω συγκρούσεων αστεροειδών.

Σενάρια και υποθέσεις

Παρότι μακρινοί πλανήτες μπορεί να προσφέρουν ενδείξεις που θα μας οδηγήσουν σε πιο αξιόπιστες εκτιμήσεις για τον αριθμό των μορφών ζωής, η σχετική έρευνα θα παραμείνει στο στάδιο των υποθέσεων. Για παράδειγμα, ο χρόνος, από τη στιγμή του σχηματισμού ενός πλανήτη μέχρι τη στιγμή της δημιουργίας της ζωής ή από εκεί μέχρι την ανάπτυξη πολιτισμών όντων με νοημοσύνη, είναι πολύ δύσκολο να προσδιοριστεί. «Είναι σημαντικό να καταλάβουμε ότι η εικόνα που φτιάξαμε είναι ατελής», λέει ο κ. Φόργκαν. «Ακόμη κι αν υπάρχουν εξωγήινες μορφές ζωής, δεν θα καταφέρουμε απαραιτήτως να έλθουμε σε επαφή μαζί τους και δεν έχουμε ιδέα ποια μορφή θα μπορούσαν να πάρουν. Η ζωή σε άλλους πλανήτες έχει ίσως ανάλογη ποικιλία με αυτήν της γης και δεν μπορούμε να υποθέσουμε με τι μοιάζουν ή πώς συμπεριφέροντα νοήμονα όντα άλλων πλανητών».

Νέα στοιχεία για ζωή στον Αρη

Νιφάδες χιονιού και ύπαρξη στηλών μεθaνίου εντόπισαν τα εξερευνητικά οχήματα της ΝΑSΑ

Από την εφημερίδα The Guardian, δια μέσου της ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ (28/01/2009)

Ψηλά στον ουρανό του Aρη χιονίζει πολύ απαλά αυτήν τη στιγμή. Το χιόνι, όμως, δεν στρώνεται στη βραχώδη επιφάνεια του πλανήτη, αλλά εξατμίζεται στην αραιή ατμόσφαιρα, πολύ πριν φθάσει στο έδαφος.

Οι πρώτες νιφάδες χιονιού, σε έναν πλανήτη που θεωρούσαμε μέχρι πρότινος άνυδρο, εντοπίστηκαν μόλις πριν από μερικούς μήνες. Εξερευνητικό όχημα της ΝΑSΑ, που μελετούσε με συσκευή λέιζερ τον ουρανό από τον βόρειο πόλο του Αρη, παρατήρησε τα γνώριμα σημάδια της χιονόπτωσης. Το όχημα, με κωδική ονομασία «Φοίνιξ», μετέδωσε την είδηση χάρη σε ραδιοπομπό, το σήμα του οποίου ελήφθη από δορυφορικό διαστημικό όχημα, προτού φθάσει στη Γη. Το φαινόμενο δεν είχε παρατηρηθεί ποτέ άλλοτε.

Πλήθος απαντήσεων

Η είδηση για τη χιονόπτωση στον Αρη δεν είναι παρά ένα μικρό τμήμα από τις συναρπαστικές επιστημονικές παρατηρήσεις που έχουν εξασφαλίσει από τον Αρη τα διαστημικά οχήματα που έχουν προσεδαφιστεί σε αυτόν ή ίπτανται σε τροχιά πάνω από την ατμόσφαιρά του. Το σύνολο των στοιχείων αυτών έχει επιτρέψει την ακριβή χαρτογράφηση της επιφάνειας του Κόκκινου Πλανήτη, την προσεκτική μελέτη πετρωμάτων, τη χημική ανάλυση της ατμόσφαιρας και το σκάψιμο του εδάφους.

Ο πλανήτης υποχρεώνει τον άνθρωπο να αναθεωρήσει ριζικά τις αντιλήψεις του για τις γήινες κλίμακες. Αν και ο Αρης έχει μέγεθος μισό από εκείνο της Γης, διαθέτει το υψηλότερο όρος του ηλιακού συστήματος, με κορυφή στα 25.700 μέτρα. Λίγα χιλιόμετρα νότια από τον ισημερινό του πλανήτη βρίσκεται βαθύ γεωλογικό ρήγμα -φαράγγι- βάθους δέκα χιλιομέτρων και μήκους 4.000 χιλιομέτρων.

Αν και η ανθρώπινη φιλοδοξία θα ήθελε αστροναύτες να σκαρφαλώνουν το «όρος Μονς» και να καταδύονται στο φαράγγι «Κοιλάδα των Ναυτικών» (Valles Marineris), μοναδικές επιστημονικές παρατηρήσεις επιτυγχάνονται χάρη στα δύο μικρά εξερευνητικά οχήματα της ΝΑSΑ: το Σπίριτ και το Οπορτιούνιτι. Στις αρχές του μήνα, η ΝΑSΑ γιόρτασε τα πέντε χρόνια από την προσεδάφιση των δύο εξερευνητικών οχημάτων, που αν και ήταν σχεδιασμένα για να επιζήσουν μόλις 90 ημέρες στις σκληρές συνθήκες της επιφάνειας του πλανήτη, συνεχίζουν να στέλνουν επιστημονικά στοιχεία πίσω στη Γη, εκπλήσσοντας τους δημιουργούς τους.

«Λίμνες να εξατμίζονται»

Το Σπίριτ εξερεύνησε έναν κόσμο που δεν θα μπορούσε να φανταστεί κανείς, ούτε καν ο διάσημος συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας Τζ. Μπάλαρντ. Το όχημα προσεδαφίσθηκε σε μικρή απόσταση από τους Λόφους Κολούμπια, σε περιοχή που ονομάστηκε «Τέρμα». Πρόκειται για οροπέδιο πλάτους 80 μέτρων, περικυκλωμένο με αποθέματα οπαλίνας. «Αν είχαμε φθάσει εδώ πριν από δισεκατομμύρια χρόνια, θα βλέπαμε εκρήξεις, ηφαιστειακή δραστηριότητα και ρηχές λίμνες νερού να εξατμίζονται στην αρειανή ατμόσφαιρα», λέει ο Ρέι Αρβιντσον, επιστημονικός συνεργάτης της ομάδας του διαστημικού οχήματος Σπίριτ.

Στην άλλη πλευρά του πλανήτη, το εξερευνητικό όχημα Οπορτιούνιτι βιώνει τη δική του αρειανή περιπέτεια, περιπλανώμενο στην περιοχή της «Μεσημβρινής Πεδιάδας» (Meridianis Planum), αναλύοντας βράχους και μεταδίδοντας εντυπωσιακές εικόνες πίσω στη Γη. Από τα στοιχεία αυτά, η επιστημονική ομάδα του εργαστηρίου της Πασαντίνα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το Οπορτιούνιτι πέρασε πάνω σε ιζηματώδη πετρώματα, που σχηματίστηκαν στον πυθμένα αρχέγονων λιμνών.

Την περασμένη εβδομάδα, οι ενδείξεις για ύπαρξη ζωής στον Αρη ενισχύθηκαν εκ νέου, μετά την ανακοίνωση επιστημόνων της ΝΑSΑ για την ύπαρξη γιγάντιων στηλών μεθανίου, που πηγάζουν από το υπέδαφος, κοντά στον βόρειο πόλο του Αρη.

«Και παν εμπνέον ζωής εξωλόθρευσεν»...

Tου Παντελη Μπουκαλα  από την εφημερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ (Κυριακή 18 Ιανουαρίου 2009)

Eχει και το τυχαίο τον τρόπο του να μιλήσει. Με το γύρισμα του χρόνου, ψευτοτακτοποιούσα το αρχείο μου, πλημμελέστατα συντηρούμενο και πριν από τον καιρό του Ιντερνετ και των ψαχτηριών του. Αλλα ζητούσα, λοιπόν, κι άλλο ανασύρθηκε από μια φαρμακερή σύμπτωση: η ακροτελεύτια παράγραφος ενός ρεπορτάζ της «Καθημερινής» για τις πολιτικές εξελίξεις στο Ισραήλ, ακριβώς ένα χρόνο πριν, Πέμπτη, 17 Ιανουαρίου του 2008. Αντιγράφω: «Στο μεταξύ, τρεις ακόμα άμαχοι Παλαιστίνιοι, μεταξύ των οποίων και ένα δεκατριάχρονο αγόρι, σκοτώθηκαν χθες όταν ισραηλινό μαχητικό έπληξε με ρουκέτα όχημα στην πόλη της Γάζας. Στα θύματα συγκαταλέγονται ο πατέρας και ο θείος του παιδιού. Στόχος του ισραηλινού μαχητικού ήταν αυτοκίνητο στο οποίο επέβαιναν ένοπλοι της ισλαμικής Τζιχάντ, όμως ο πύραυλος αστόχησε»...

Μια είδηση από το παρελθόν, το κοντινό και το απώτερο, μια είδηση του φονικότατου παρόντος, αλλά, πολύ φοβάμαι, και μια είδηση από το μέλλον, το κοντινό και το απώτερο. Ολες οι κομβικές λέξεις με τις οποίες μπορούμε να αφηγηθούμε συνοπτικά μια ιστορία δεκαετιών, είναι εδώ, στο προ έτους ειδησάριο: «άμαχοι Παλαιστίνιοι», «ισραηλινό μαχητικό», «ο πύραυλος αστόχησε», σκοτωμένο «αγόρι»: η ηλικία του μπορεί να κυμαίνεται από ελάχιστους μήνες έως τα δεκαοχτώ χρόνια· έπειτα το αγόρι ταξινομείται από τους πολεμίους στους μαχητές, άρα στους αυτοδικαίως φονεύσιμους και φονευτέους... Η επανάληψη της «αστοχίας», χρόνια τώρα, με τη σιωπηρή αποδοχή της, έχει φτάσει να παραστήσει σαν φυσικό, απολύτως νόμιμο και αναμφισβήτητο το δικαίωμα στον φόνο. Κι αφού ένας νεκρός είναι ένα τίποτα (ενώ ένας νεκρός και μόνον ένας θα έπρεπε δηλαδή να θεωρείται ίσος με το παν), κάποια στιγμή οι χίλιοι νεκροί, όσοι σκοτώθηκαν στη Γάζα μέσα σε δεκαπέντε μέρες από τα ανελέητα ισραηλινά πυρά, είναι χίλια τίποτε.

Η γενοκτονία δεν είναι ζήτημα αριθμών, ποσότητας, μάζας· επέρχεται όταν στον νου και την ψυχή του πολεμίου αρχίζεις να μετράς σαν πράγμα ή σαν ζώο άλογο. Και δεν συντελείται μόνον όταν θανατώνεται μεγάλο τμήμα ενός πληθυσμού αλλά κι όταν το τμήμα αυτό εμποδίζεται διά των όπλων και διά των τειχών (όπως συμβαίνει στην Παλαιστίνη σε πείσμα δεκάδων καταδικαστικών αποφάσεων του ΟΗΕ) να ζήσει έστω έναν ταπεινότατο βίο, όταν του στερούνται μεθοδικά και σε ανυπόφορο πλάτος χρόνου τα φάρμακα, το νερό, το ψωμί, η δυνατότητά του να κινηθεί, να σπουδάσει, να υπάρξει. Το ερώτημα μιας Παλαιστίνιας, όπως την είδαμε να το συλλαβίζει σε μία από τις λιγοστές σκηνές που επιτρέπουν οι λογοκριτές εισβολείς να καταγραφούν, το ερώτημα «γιατί είναι τόσο φτηνό το αίμα των Παλαιστινίων;» τα λέει όλα με ελάχιστες λέξεις. Και γίνεται σπαρακτικότερο το ερώτημα αυτό γιατί λίγες δεκαετίες πριν το είχαν πει με άλλες λέξεις, αλλά με το ίδιο αμήχανο παράπονο και με τον ίδιο τρόμο, οι Εβραίοι, όταν συνειδητοποίησαν πως οι Γερμανοί τούς μετρούσαν σαν κατσαρίδες, φονεύσιμες και φονευτέες κατσαρίδες, ψυχρά και μαζικά.

Αλλά και το χιλιοτριμμένο δημοσιογραφικό κλισέ «στο μεταξύ» με το οποίο άρχιζε η περσινή ειδησούλα, έχει κι αυτό κάτι να πει: Ενας λαός, ο παλαιστινιακός, αναγκάζεται να ζει επί δεκαετίες αφότου στερήθηκε τα εδάφη του σε κάποιο «μεταξύ», γεωγραφικό, χρονικό, πολιτειακό και υποστασιακό, σε ένα ανασφαλέστατο ενδιάμεσο, σε ένα μεταίχμιο κάτω από το οποίο ανοίγεται άβυσσος. Εχει και δεν έχει πατρίδα, έχει και δεν έχει κράτος, έχει και δεν έχει επίσημη παρουσία στον ΟΗΕ, έχει και δεν έχει δικαιώματα, στοιχειώδη δικαιώματα, έχει και δεν έχει αναγνώριση από τη λεγόμενη διεθνή κοινότητα που, ακόμα κι όταν συγκινείται, δεν διαθέτει ή δεν αναζητεί επιμόνως υλικούς τρόπους για να εκφράσει τη συγκίνηση και τη συμπαράστασή της· ίσως την εμποδίζει ο ενδόμυχος φόβος μήπως κατηγορηθεί για αντισημιτισμό ή και για παραγνώριση του Ολοκαυτώματος. Το Ολοκαύτωμα, ωστόσο, όχι απλώς παραγνωρίζεται αλλά περιφρονείται, απαξιώνεται και εξουθενώνεται ηθικά όταν χρησιμοποιείται ρητά ή διά υπαινιγμών σαν άλλοθι διαρκείας και για οτιδήποτε.

Οσα συμβαίνουν σήμερα στη Γάζα, με την αδυσώπητη επίθεση από στεριά, θάλασσα και αέρα, που στόχος της είναι η ψυχική, πολιτική, ηθική, ενδεχομένως και φυσική εκμηδένιση ενός ολόκληρου λαού, φέρνουν στον νου κάποια άλλα «ειδησάρια» από το πολύ μακρινό παρελθόν, εξίσου ματωμένα, έτσι όπως έχουν καταγραφεί στη Βίβλο. Για την Ιεριχώ και την πτώση της μαθαίναμε βέβαια κι εμείς εδώ, στο δικό μας χριστιανικό σχολείο. Τι μαθαίναμε; Για τον θαυματοποιό Θεό, μπροστά στη μεροληπτικότατα αποκαλυπτόμενη δύναμη του οποίου δεν άντεχαν τείχη και κάστρα. «Συγκεκλεισμένη και ωχυρωμένη» ήταν η Ιεριχώ (η Γάζα πάντως δεν είναι, μάλλον με το μεσολογγίτικο αλωνάκι μοιάζει) αλλά «είπεν Κύριος προς Ιησού» του Ναυή να παρελάσει επί εφτά ημέρες ο στρατός γύρω από τα τείχη, με εφτά ιερείς μπροστά του που θα κρατάνε εφτά κεράτινες σάλπιγγες. «Και τη ημέρα τη εβδόμη εσάλπισαν ταις σάλπιγξιν οι ιερείς· ως δε ήκουσεν ο λαός την φωνήν των σαλπίγγων αλάλαξεν πας ο λαός άμα αλαλαγμώ μεγάλω και ισχυρώ. Και έπεσεν άπαν το τείχος κύκλω, και ανέβη πας ο λαός εις την πόλιν».

Αυτά μαθαίναμε. Για το θαύμα. Για το έγκλημα που ακολούθησε το θαύμα με τις ευλογίες και την καθοδήγηση ενός εθνικοποιημένου Θεού, τίποτα δεν μαθαίναμε, αφού οι δάσκαλοι φρόντιζαν να λογοκρίνουν και τις Γραφές· γεμάτη συγκαλύψεις και παραποιήσεις η ιστορία των ανθρώπων. Δεν μαθαίναμε δηλαδή ότι μόλις έπεσαν τα τείχη «ανεθεμάτισεν αυτήν [την Ιεριχώ] ο Ιησούς και όσα ην εν τη πόλει από ανδρός και έως γυναικός, από νεανίσκου και έως πρεσβύτου και έως μόσχου και υποζυγίου, εν στόματι ρομφαίας». Που πάει να πει, σύμφωνα με την επίσημη μετάφραση της Βιβλικής Εταιρίας: «Καθετί που υπήρχε στην πόλη, άνδρες και γυναίκες, νέοι, γέροι, βόδια, πρόβατα και γαϊδούρια παραδόθηκαν στη σφαγή». Αλλά όπως επίσης ΔΕΝ μαθαίναμε στο σχολείο και στο υποχρεωτικό κατηχητικό, ο αφανισμός αυτός δεν συνέβη άπαξ. Είχε τα προηγούμενά του και τα επόμενά του. Είτε με τον Μωυσή επικεφαλής, όπως διαβάζουμε στους «Αριθμούς» της Βίβλου («και επάταξεν αυτόν Ισραήλ φόνω μαχαίρης και κατεκυρίευσεν της γης αυτού» πληροφορούμαστε για τη μοίρα των Αμορραίων), είτε με τον Ιησού του Ναυή, οι πόλεις όλες, όσες βρέθηκαν στον δρόμο τους, εκθεμελιώθηκαν. Λαχίς, Λιβνά, Μακκηδά, Εγλών, Χεβρών - πόλεις που υπήρξαν, λαοί που υπήρξαν. Ιδού η βιβλική περιγραφή των αλλεπάλληλων σφαγών κατά την επίσημη και πάλι μετάφραση: «Επιτέθηκαν στην πόλη και σκότωσαν όλους τους κατοίκους της και τον βασιλιά της. Επίσης κατέλαβαν όλες τις γύρω πόλεις και σκότωσαν τους κατοίκους τους· δεν άφησαν κανένα να ξεφύγει. [...] Ο Ιησούς κυρίεψε όλη τη χώρα· την ορεινή περιοχή και τις περιοχές του Νότου, την πεδινή περιοχή και τις πλαγιές των βουνών. Εξολόθρευσε όλους τους βασιλιάδες της χώρας. Καθώς και κάθε πλάσμα ζωντανό. Δεν άφησε κανένα να ξεφύγει, όπως τον είχε διατάξει ο Κύριος ο Θεός του Ισραήλ». Κανένα... Και στη γλώσσα των εβδομήκοντα αν το διαβάσουμε, μας κυριεύει η φρίκη: «Και παν εμπνέον ζωής εξωλόθρευσεν, ον τρόπον ενετείλατο Κύριος ο θεός Ισραήλ».

Τίποτε καλό δεν φαίνεται να μας διδάσκει η ιστορία, που πάντως δεν είναι «γονιδιακή», άλλωστε οι σφαγές δεν είναι αποκλειστικότητα κανενός έθνους και καμιάς θρησκείας. Κανένα λαό δεν τον βαραίνουν τα κρίματα των προγόνων του, ακόμα κι αν η συμπεριφορά του τείνει να αποδείξει ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται σαν τραγωδία, όχι σαν φάρσα. Για τη σημερινή του στάση και δράση κρίνεται το Ισραήλ. Και καταδικάζεται. Και αυστηρότερα απ' όλους το καταδικάζουν οι γενναίοι πολίτες του που διαδηλώνουν κατά των φονικών επιλογών της ηγεσίας τους αλλά και οι ιερές σκιές του Ολοκαυτώματος.

Δύσμοιρο ελληνικό πανεπιστήμιο

Από τον κ. Ι. Μ. ΚΟΝΙΔΑΡΗ στην εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ (Κυριακή 18 Ιανουαρίου 2009)

Από τα πιο εντυπωσιακά στοιχεία του πρόσφατου (7.1.2009) κυβερνητικού ανασχηματισμού ήταν, χωρίς αμφιβολία, η αντικατάσταση της ηγεσίας του υπουργείου Εθνικής (sic) Παιδείας και (φευ...) Θρησκευμάτων. Ατυχώς, όμως, για την ουσία της υποθέσεως πρόκειται για μια παράσταση που την έχουμε επανειλημμένως παρακολουθήσει τα τελευταία χρόνια και μάλιστα, τολμώ να πω, με καλύτερους πρωταγωνιστές! 

Είναι προφανές ότι η αλλαγή του υπουργού, λίγες μόλις ημέρες μετά τη συνάντησή του με τον Πρωθυπουργό (29.12.2008) και την ανακοίνωση ενάρξεως διαλόγου για αλλαγές (πάλι...) στον τρόπο εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, τη στιγμή μάλιστα που παραμένουν, διατηρώντας τις ίδιες αρμοδιότητες, οι δύο υφυπουργοί, αποσκοπεί σε καθαρώς επικοινωνιακούς λόγους και δεν προοιωνίζεται ουσιαστικές μεταβολές. 

Η αλλαγή του υπουργού θα δώσει, ασφαλώς, την ευκαιρία να ζητηθεί εύλογος χρόνος για την ενημέρωσή του και στη συνέχεια να αρχίσει και πάλι «διάλογος» από μηδενική βάση, χωρίς προαπαιτούμενα, tabula rasa, όπως δήλωσε ήδη ο νέος υπουργός μετά την πρώτη συνάντησή του με τον Πρωθυπουργό (13.1.2009). 

Η ανώτατη Παιδεία, όμως, δεν έχει πλέον χρόνο για αναβολές. Η ανώτατη Παιδεία πνέει τα λοίσθια. 

Δεν χάνονται πλέον μόνον εξάμηνα. Χάνονται γενιές ολόκληρες παιδιών μας. Χάνονται αυτές οι ίδιες οι ελπίδες της χώρας μας. 

Η αλλαγή υπουργών και η σύσταση επιτροπών επί επιτροπών, που λειτουργούν συνήθως ως άλλοθι, δείχνει την τρομακτική ένδεια πολιτικής. 

Τα ζητήματα είναι όλα από πολλών ετών γνωστά, έχουν μελετηθεί και ξαναμελετηθεί. Εχουν προταθεί όλες οι δυνατές λύσεις. Τα ίδια θέματα συζητώνται από τη μεταπολίτευση έως σήμερα. 

Από τις ίδιες αυτές στήλες, σε ανύποπτο χρόνο, είχα υποστηρίξει την ανάγκη χαράξεως πολιτικής για την Παιδεία με τη συμμετοχή όλων των κομμάτων που εκπροσωπούνται στη Βουλή (Το Βήμα της Κυριακής, 15.1.2006, σ. Α 57). Αν κάποια δεν θέλουν, ας μείνουν στο περιθώριο και ας αξιολογηθούν από την κοινωνία. 

Τούτο δεν σημαίνει ούτε οικουμενική κυβέρνηση ούτε συγκυβέρνηση των δύο μεγάλων κομμάτων. Σημαίνει απλώς συμφωνία σε ένα ένα μακροπρόθεσμο πρόγραμμα για συγκεκριμένα ζητήματα που θα υλοποιηθεί από το κόμμα που θα βρίσκεται εκάστοτε στην εξουσία και δεν θα κατεδαφίζει ο ένας ό,τι οικοδομεί ο άλλος. 

Είναι κυριολεκτικώς αδιανόητο και συνάμα τραγικό τα κόμματα της πατρίδας μας να μην μπορούν να συμφωνήσουν σε ένα τόσο μεγάλο και τόσο επείγον ζήτημα. 

Οι ευθύνες, λοιπόν, των κομμάτων και των ηγεσιών τους είναι μεγάλες. Ο επιμερισμός δεν είναι το ζητούμενο. Ασφαλώς τα κόμματα εξουσίας έχουν μεγαλύτερο μερίδιο ευθύνης. Αυτά θα τα κρίνει η Ιστορία. Τότε, όμως, θα είναι αργά. 

Ευθύνες, διότι δεν βρήκαν τη δύναμη να εξηγήσουν στους πολίτες αυτής της χώρας ότι το Πανεπιστήμιο προσφέρει γνώσεις και όχι επαγγελματική αποκατάσταση. 

Ευθύνες, διότι δεν είχαν την παρρησία να ξεκαθαρίσουν στους φοιτητές ότι εγγράφονται στα Πανεπιστήμια για να αποκτήσουν γνώσεις και όχι για να συν-διοικήσουν τα ιδρύματα. 

Ευθύνες, διότι εγκατέστησαν μέσα στα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα παραρτήματα- φυτώρια των κομματικών τους μηχανισμών. 

Ευθύνες, διότι ακρίτως και παραλόγως, μέχρις υπερβολής, πολλαπλασίασαν τα ανώτατα ιδρύματα, υλοποιώντας, διαχρονικά και διακομματικά, ένα πρόγραμμα που μόνο άξονα είχε την ικανοποίηση μικροκομματικών σκοπιμοτήτων. 

Η κίνηση αυτή είχε πολλές και αλυσιδωτές συνέπειες. Οδήγησε, μεταξύ άλλων: 

• στη μείωση των δυνατοτήτων οικονομικής στηρίξεως των ήδη λειτουργούντων πανεπιστημιακών τμημάτων· 
  
• στην επιλογή διδακτικού προσωπικού που δεν θα επιλεγόταν ποτέ στα μεγάλα πανεπιστήμια, πολλές φορές μάλιστα σε θέσεις ανώτερες από εκείνες για τις οποίες τα ίδια πρόσωπα είχαν ήδη κριθεί αλλού ως ακατάλληλα· 
  
• στην αδυναμία σοβαρής αναπροσαρμογής των αποδοχών των μελών του διδακτικού προσωπικού, το οποίο ανέλαβε τη διδασκαλία και των μεταπτυχιακών προγραμμάτων που στο μεταξύ ιδρύθηκαν. 

Το τελευταίο είχε πάλι ως περαιτέρω συνέπειες: 

• την άσκηση επαγγέλματος από τους πανεπιστημιακούς δασκάλους, όσους βεβαίως το επιτρέπει το γνωστικό τους αντικείμενο, πράγμα καταρχήν απολύτως ασυμβίβαστο με το λειτούργημά τους, τουλάχιστον στις ανώτερες καθηγητικές βαθμίδες, ή/και 
  
• την εμπλοκή τους σε ερευνητικά προγράμματα για την απόληψη πρόσθετων αποδοχών, οι οποίες πολλές φορές υπερβαίνουν ή είναι πολλαπλάσιες των γλίσχρων πανεπιστημιακών μισθών. Τελικό αποτέλεσμα όλων αυτών υπήρξε η ελάττωση της ενασχολήσεως των διδασκόντων με τα κυρίως έργα τους ή/και η μείωση της αποδοτικότητάς τους. 
  

Ετσι δημιουργήθηκε το πανεπιστήμιο «του βολέματος και της παρέας» (Το Βήμα της Κυριακής, 1.7.1997, σ. Α 26) των κομματικών φυτωρίων, των άβουλων οργάνων, των ανήμπορων πρυτανικών αρχών... 

Συνεπώς, ασφαλώς είναι συνυπαίτια η πανεπιστημιακή κοινότητα, διότι ανέχθηκε και ανέχεται τη φαύλη αυτή κατάσταση. Δυστυχώς, όμως, οι μηχανισμοί είναι τόσο ισχυροί, τόσο καλά οργανωμένοι, ώστε τεχνηέντως απομονώνονται και πρακτικώς εξουδετερώνονται όσοι θελήσουν να αντιδράσουν. 

Γι΄ αυτό δεν είναι πλέον η ώρα των λόγων. Δεν είναι πλέον η ώρα των επιτροπών. Δεν είναι, σε κάθε περίπτωση, η ώρα της εξαρχής συζητήσεως των ίδιων θεμάτων. 

Είναι η ώρα των πολιτικών αποφάσεων. Κοινός νους, σύνεση και διακομματική συναίνεση χρειάζεται. 

Ο τρώσας και ιάσεται. 

Ο κ. Ιωάννης Μ. Κονιδάρης είναι καθηγητής της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Τέλος πλέον οι διαλέξεις στα αμφιθέατρα του ΜΙΤ

Από The New York Times μέσω της εφημερίδας Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Από καταβολής κόσμου, οι διαλέξεις για τους πρωτοετείς φοιτητές Φυσικής στο Τεχνολογικό Ιδρυμα της Μασαχουσέτης (ΜΙΤ) παραδίδονταν σε τεράστιο αμφιθέατρο χωρίς παράθυρα, το 26-100. Ομως τώρα, καθώς οι φυσικοί σε όλη τη χώρα πιέζουν τα πανεπιστήμια να κάνουν καλύτερη δουλειά στη διδασκαλία των επιστημών, το ΜΙΤ έκανε θεαματική στροφή. Το τμήμα Φυσικής αντικατέστησε τις μεγάλες εισαγωγικές διαλέξεις με μαθήματα σε μικρότερες αίθουσες στις οποίες υπάρχει μεγαλύτερο περιθώριο για συνεργασία και αλληλεπίδραση. Επειτα από χρόνια πειραματισμών και συζητήσεων, το φθινόπωρο η αλλαγή παγιώθηκε.

Ηδη, η προσέλευση στα μαθήματα έχει αυξηθεί και τα ποσοστά των φοιτητών που κόβονται έχουν πέσει 50%. Το ΜΙΤ δεν είναι το μόνο. Και άλλα αμερικανικά πανεπιστήμια, όπως το Rensselaer Polytechnic, το North Carolina State, το University of Maryland, το University of Colorado και το Harvard αλλάζουν μεθόδους διδασκαλίας. Ερευνες έχουν δείξει ότι οι περισσότεροι φοιτητές κατανοούν τις βασικές έννοιες πολύ καλύτερα και είναι πολύ περισσότερο σε θέση να τις εφαρμόσουν αν τις διδαχθούν με ένα σύστημα που να επικεντρώνεται στους φοιτητές και να προωθεί την αλληλεπίδραση και τη συνεργασία.

«Οπως δεν μπορείς να γίνεις μαραθωνοδρόμος βλέποντας μαραθώνιο στην τηλεόραση, έτσι και στις επιστήμες δεν μπορείς απλά να βλέπεις κάποιον να κάνει διάλεξη», λέει ο Ερικ Μαζούρ, φυσικός στο Χάρβαρντ και πρωτοπόρος της νέας μεθόδου

«Το ανθρώπινο μυαλό συγκρατεί το πολύ επτά αντικείμενα ταυτόχρονα στη μνήμη εργασίας και επεξεργάζεται το πολύ τέσσερα απ αυτά», λέει ο Καρλ Βίμαν, νομπελίστας φυσικός που διευθύνει πρόγραμμα διδασκαλίας φυσικής στο University of British Columbia του Καναδά. «Ομως, ο αριθμός των καινούργιων πραγμάτων που πρέπει να επεξεργαστούν οι φοιτητές σε μία τυπική ωριαία διάλεξη είναι πολύ μεγαλύτερος. Γι’ αυτό δεν πρέπει να μας εκπλήσσει ότι οι μαθητές συγκρατούν μόνο μικρό μέρος όσων τους διδάσκουμε με αυτό τον τρόπο».

Στο ΜΙΤ, τα εισαγωγικά μαθήματα στην κλασική μηχανική και τον ηλεκτρομαγνητισμό γίνονται σε αίθουσες υψηλής τεχνολογίας, στις οποίες 80 φοιτητές μοιράζονται σε 13 τραπέζια με κομπιούτερς. Αντί για μαυροπίνακες, οι τοίχοι είναι καλυμμένοι με λευκούς πίνακες και οθόνες προβολής. Ο καθηγητής κυκλοφορεί στα τραπέζια με τους βοηθούς του, κάνει σύντομες περιγραφές των βασικών αρχών και παρακολουθεί τους φοιτητές να εργάζονται σε μικρές ομάδες.

Η αίθουσα βουίζει καθώς μαθητές και καθηγητές κάνουν πειράματα μαζί. «Επί σειρά ετών, θεωρείτο ότι η διδασκαλία είναι η ετοιμασία μιας πολύ καλής παράδοσης», είπε ο Πέτερ Ντουρμάσκιν, λέκτορας Φυσικής στο ΜΙΤ υπέρμαχος της νέας μεθόδου. Με τη νέα μέθοδο αυξάνεται και η προσέλευση των φοιτητών στα μαθήματα, αφού, η προσέλευση στα νέου τύπου μαθήματα συμβάλλει στην τελική βαθμολογία.

(Στην εικόνα η αίθουσα 100 στο κτίριο 26 του MIT)